Guy Verhofstadt (Open VLD) breekt zijn hoofd over de toekomst van de Unie: “Europa kan overlijden, ja”

Merkel, de grote schuldige van de vluchtelingencrisis? “Onzin. En die instroom, die kunnen we aan.” De Conventie van Genève aanpassen? “Gaan wij het minimum aan menselijkheid opzij schuiven?” De Belgische politiek? Een zedige stilte. Je kent dat wel, geen schoonmoeder willen spelen. Oud-premier Guy Verhofstadt (Open VLD) houdt vast aan zijn Europese ideaal. Al heeft ook hij het moeilijker zijn model te verkopen.

Dinsdagavond organiseerde Guy Verhofstadt (63) een hommageconcert in de BOZAR voor de één jaar geleden vermoorde Russische oppositieleider Boris Nemtsov. Hij noemt hem “een goede vriend”. Het Poetin-regime baart de leider van de liberale fractie in het Europees Parlement zorgen. “Begrijp me niet verkeerd: ik hou van Rusland. Ik pleit niet toevallig voor de erkenning van de Russische taal in Europa. Of voor een visumvereenvoudiging voor Russische studenten. Maar het land wordt momenteel geleid door een bende criminelen. Van democratie is geen sprake meer.”

En zeggen dat u Poetin nog geapprecieerd hebt als mens en politicus.
(knikt) Vlak na zijn aanstelling, zovele jaren geleden toen hij Jeltsin opvolgde, toonde hij zich democraat en geloofde hij in nauwe samenwerking met Europa. Net als ik. Ik heb vele gesprekken gevoerd met hem. Ik ben zelfs in zijn datsja (buitenverblijf, red) in Moskou geweest. Maar ik heb hem ook zien veranderen. Vandaag wil hij een verdeeld Europa. Hij is de eerste voorstander van de Brexit. En droomt hij van een terugkeer naar de Sovjet-Unie.

Wat heeft hem doen veranderen?
Dat zou u aan hem moeten vragen. (lacht)

Helaas, ik geraak niet binnen in zijn datsja.
Ik ook niet meer. Ik sta sinds een jaar op de zwarte lijst: ik mag Rusland niet meer binnen. Een tegenmaatregel voor de Europese sancties. (denkt na) Ik vind dat wel spijtig. Ik ging regelmatig. Om contacten te onderhouden met de oppositie.

Moet Europa niet samenwerken met Poetin om de grote brandhaard die het Midden-Oosten is te doven?
Europa probeert dat, maar Poetin heeft andere bedoelingen. In Syrië bombardeert hij niet IS, hè. (feller) Hij valt er de democratische oppositie aan zodat president Assad ongestoord kan blijven zitten. Je moet naar Amerika kijken voor een oplossing. Niet naar Europa. Wij worden niet eens meer geconsulteerd. Dit toont andermaal de zwakte van Europa aan. Zolang wij ons diplomatiek en militair niet verenigen, zal het van kwaad naar erger gaan.

De titel van uw nieuwste boek is ‘De Ziekte van Europa’. Bewijst de vluchtelingencrisis niet dat de Unie op palliatieve zorgen ligt?
(blaast) Dat denk ik niet. Als er niet drastisch ingegrepen wordt, kán Europa overlijden, ja. Maar wie op palliatieve ligt, kan niet meer genezen worden. Zo ver zijn we niet. De politieke structuren van Europa werken niet. Dat is nu wel duidelijk. We kunnen geen enkele crisis accuraat en snel aanpakken. Ik heb een recept. Alleen houden de lidstaten angstvallig vast aan hun soevereiniteit.

N-VA wijst Angela Merkel met de vinger voor de vluchtelingenstroom. Terecht?
Dat is onzin. Merkel wil een humanitaire crisis oplossen. Moet je daarop aangevallen worden? (zucht) Tja. Dat is niet mijn manier. Het echte probleem is dat de Schengenruimte niet gezamenlijk beheerd wordt. We hebben nu onmiddellijk een Europese kust- en grenswacht nodig én een Europees asielbeleid. Dan kunnen we deze vluchtelingencrisis te lijf gaan. Griekenland en in mindere mate Italië beheersen hun grenzen niet, registreren niet wie binnenkomt en maken geen onderscheid tussen vluchtelingen en economische migranten. Dat kan niet.

Had u als premier ook ‘wir schaffen das’ gezegd?
(glimlacht) Ik spreek geen Duits. Nee serieus, ik denk dat Merkel juist gehandeld heeft. Als je mensen uitgehongerd onder prikkeldraad ziet kruipen, vrouwen, kinderen, dan wil je die helpen. Zij heeft moreel juist gehandeld, en ik zou net zo gehandeld hebben, ja. Met één verschil: ik zou tegelijkertijd die kust- en grenswacht op tafel gegooid hebben. Dat is de fout die ze maakte. Dat ze dat niet doorzette.

“Merkel heeft moreel juist gehandeld, ik zou net zo gehandeld hebben”

Maar u vindt ook dat we die massale toevloed aan vluchtelingen aankunnen?
Ja, die instroom kunnen we aan. (blaast) En is dat massaal? Dat gaat over iets meer dan één miljoen mensen op een totale bevolking in Europa van meer dan vijfhonderd miljoen. Maar vandaag is dat niet georganiseerd, en dan lukt dat niet. Alle vluchtelingen trekken naar dezelfde landen. Dat moet gespreid worden. Een Europese grenswacht zou kunnen zeggen: jij naar daar, en jij naar daar. Eens erkend mogen ze natuurlijk wonen waar ze willen. Maar wat doen de lidstaten vandaag? Grenscontroles invoeren. Schengen gaat kapot zo. Mag ik nog iets toevoegen? Die kust- en grenswacht kan je niet los zien van investeringen in de vluchtelingenkampen in de buurlanden zodat de druk om naar hier te vluchten daalt. Vandaag krijgen de mensen daar amper zeven dollar per maand. Je moet dat bedrag minstens maal tien doen.

Waar haalt u dat geld?
(fel) We hebben dat geld. Waarom moeten wij drie miljard aan de Turkse president Erdogan geven? Gebruik minstens twee miljard voor rechtstreekse steun aan de mensen en investeer één miljard in de infrastructuur.

In ons land woedt het debat over de Conventie van Genève. Moet dat aangepast worden?
Nee, allé. Die Conventie zegt dat je mensen in nood moet helpen. Dat is de enige positieve erfenis van de Tweede Wereldoorlog. Gaan wij nu ook nog het minimum aan menselijkheid opzij schuiven? Wie daarover wil discussiëren, zegt eigenlijk: ik wil mensen in nood niet helpen.

De Brexit dan. Ik begrijp u niet. U wil Groot-Brittannië met een speciaal statuut in de Unie houden, maar u hoopt ook dat de mensen weer gaan houden van Europa. Wie houdt nu van een lelijk monster?
Vandaag is Europa een lelijk monster met 28 snelheden. Laten we naar twee snelheden gaan. Het akkoord met de Britten laat dat toe. Aan de ene kant de landen die verder integreren, zoals de eurolanden, en aan de andere kant de landen met een speciaal statuut die deel uitmaken van de interne markt, maar de verdere integratie van die eerste groep niet langer kunnen verhinderen.

Gelooft u dat nu echt?
Natuurlijk. Men zal moeten kiezen.

“Over welke N-VA hebt u het? Ik stel vast dat er twee zijn”

Wat als morgen Nederland een speciaal statuut aanvraagt? En overmorgen België? Ook in ons land klinkt de kritiek op Europa steeds luider, zeker van de grootste partij N-VA. Waar eindigt dat?
Over welke N-VA hebt u het? Ik stel vast dat er twee zijn. De N-VA’ers die in de regering zitten, hoor ik die kritiek niet geven. En de anderen, die roepen maar wat. Kijk, geen van die twee landen zal ooit een speciaal statuut aanvragen. Nederland heeft misschien kritiek, maar vroeg nog nooit één opt-out (niet deelnemen aan iets, red). Zij beseffen goed waar hun belangen liggen.

Wat doet u als een volgende Britse regering dat statuut weer wil aanpassen?
Deze oefening is eenmalig, dat mag duidelijk zijn. Men moet niet denken dat na een neen een tweede kans zal volgen. Het is dit akkoord of eruit. Maar zover zijn we nog niet. Naar mijn aanvoelen blijven de Britten erin. En dat zou ook voor Europa goed zijn: economisch én geopolitiek.

Iets anders. Vindt u het een goede zaak dat Gwendolyn Rutten herkozen wordt als partijvoorzitter zonder tegenkandidaat?
(kort) Ik doe daar geen uitspraken over. Anders wordt weer geschreven: Verhofstadt wil dit of dat.

Uw neef Pieter Cleppe, een eurocriticus, zou eerst zijn kandidatuur indienen, maar mocht niet van zijn ouders. Om familiale vonken te voorkomen.
Ik weet daar niets van. Ik heb dat net als u in de krant gelezen. Maar ik zou niet weten waarom dat vonken zou geven.

Verhofstadt maakt film

In oktober bracht Guy Verhofstadt ‘De Ziekte van Europa’ uit: zijn analyse van de problemen waarmee de Unie kampt én zijn oplossing. Dat boek wordt nu ook verfilmd. “We zijn volop bezig het scenario aan het uitschrijven”, zegt Verhofstadt. Erwin Provoost is de producer. Hij is bekend van onder andere Flikken en De Zaak-Alzheimer. VTM en RTL toonden al interesse. Dit moet uitmonden in een documentaire van 80 minuten voor de bioscoop en een televisiereeks van vier keer 40 minuten. Het is ook de bedoeling dit in verschillende landen uit te zenden.

De vergelijking met ‘The Inconvenient Truth’ is natuurlijk snel gemaakt, Verhofstadt verwijst er ook zelf naar. “Ik wil iets maken voor een breed publiek, iets wat mensen aan het denken zet: een alternatief voor het dominante eurosceptische discours.” Een exacte lanceerdatum is er nog niet.