Francesca Vanthielen over haar nieuwe job en haar engagement voor het klimaat: “Ik wou een nieuwe weg inslaan”

Ruim twee jaar geleden spande de vzw Klimaatzaak, gesteund door duizenden burgers, een rechtszaak in tegen vier Belgische overheden wegens nalatig klimaatbeleid. Vandaag is het stil rond dat dossier. De zaak is in handen van het Hof van Cassatie en een uitspraak wordt niet meteen verwacht. “Ik was verontwaardigd dat Vlaanderen dát durfde doen”, stelt Francesca Vanthielen, één van de initiatiefnemers.

Francesca Vanthielen maakte halfweg december een opvallende carrièreswitch. De 44-jarige actrice/presentatrice werkt nu tijdelijk, tot half september, als adjunct-diensthoofd communicatie voor Unia, het vroegere centrum voor gelijke kansen en racismebestrijding. “Ik heb graag voor televisie gewerkt, maar ik stelde vast dat er even geen opportuniteiten waren. Dus wou ik een nieuwe weg inslaan. Ik ben niet iemand die in het verleden blijft hangen. Gelukkig heb ik veel interesses. Mijn oog viel op deze vacature. Discriminatie vind ik boeiende materie. Rechtvaardigheid heeft me altijd al beziggehouden. Van thuis uit.”

Werk genoeg voor Unia de laatste tijd, dankzij de sociale media. Is dat een open riool geworden?

Ik kan alleen uit eigen naam spreken. En inderdaad: ik zie ook dat de taal harder wordt. Ik hou nochtans van een goed debat, zoals dat in Engeland vroeger gecultiveerd werd, maar bij ons verzandt een Twitterdiscussie al snel in grove taal. Jammer is dat ook politici zich laten verleiden tot die taal, terwijl zij een voorbeeldfunctie hebben. Jaren terug heb ik eens vriendelijk geweigerd om op een kalender te staan ten voordele van mishandelde windhonden. Je kan van mij niet zeggen dat ik mijn bekendheid niet gebruik voor sociale doelen, maar ik kan niet alles doen. Ik moet keuzes maken. (feller) Hoe ik toen afgemaakt ben op sociale media! Rot weg in de riool. We gaan jou eens slaan zodat je weet wat die windhonden meemaken. (zwijgt even) Dat is toch niet normaal.

Is dat het lot van een BV die zich engageert?

Blijkbaar. Als je niets doet, ben je een poenschepper. Als je wel iets doet, krijg je dit. Ik merk dat ook als ik over klimaat spreek. Waarom stoort dat nu iemand dat ik daarmee bezig ben? Dit gaat ons toch allemaal aan? Ik ben inderdaad geen experte, dat zeg ik ook altijd. Maar ik denk wel dat ik er intussen evenveel van ken als Joke Schauvliege (Vlaams Natuurminister, CD&V, red).

Sociale media maken ook flagrant racisme duidelijk zichtbaar. Zit Vlaanderen met een probleem?

Als je dat zou zeggen, moet je dat kunnen staven met cijfers. Ik weet dat niet. Je merkt wel een verharding sinds de vluchtelingencrisis. De politiek slaagt er niet in de burgers gerust te stellen. Dat is jammer. Over hoeveel vluchtelingen gaat dat? Misschien één procent van de totale Europese bevolking. Als we nu al klagen. Mag ik dat even opentrekken naar het klimaat? You ain’t seen nothing yet. Het aantal klimaatvluchtelingen dat op ons af kan komen, zal van een andere grootteorde zijn. Zuid-Europa wordt Noord-Afrika als er niets gebeurt. En naar waar gaan die mensen vluchten? Naar Noord-Europa, want wij zitten relatief safe. Wij zullen geen tekort hebben aan drinkwater, om maar iets te zeggen. Maar goed, hier kunnen we nog iets aan doen.

“We werken keihard aan nieuwe campagnes, want we hebben geld nodig. Hoe langer de zaak aansleept, hoe meer ons dat kost.”

De naam Schauvliege is gevallen. Waarom hebben zoveel BV’s het op haar gemunt? Zij liet in Humo vallen dat dat misschien komt omdat ze van ‘den buiten’ is.

Ocharme. Dat heb ik niet gelezen. Denkt zij dat echt? Zij zou beter een onderscheid maken tussen haar persoon en de functie die ze uitoefent.

Hoe staat het met jullie klimaatzaak?

We werken keihard aan nieuwe campagnes en projecten, want we hebben geld nodig. Hoe langer de zaak aansleept, hoe meer ons dat kost. Momenteel ligt het dossier bij Cassatie. Ik was echt verontwaardigd dat Schauvliege die stap zette, dat ze dát aandurfde. Ik vind het straf dat ze van klimaat een communautair spel maakt. Dat had ik echt niet verwacht. Als enige overheid dan nog, de Waalse, de Brusselse en de federale leggen zich wel neer bij de zaak. Begrijp me niet verkeerd: dat is niet alleen haar schuld. Dat is een beslissing van de hele regering.

Schauvliege zegt dat ze niets wil vertragen, dat ze zelfs vrijwillig voor de rechtbank wil verschijnen, maar dan wel in het Nederlands.

De Belgische wetgeving verplicht ons die zaak in het Frans te doen. Als je een overheid dagvaardt die in Brussel gevestigd is, kan je kiezen tussen Frans en Nederlands. Maar het Waals gewest is in Namen gevestigd. We kunnen dus niet anders. Of ja, toch wel. We zouden twee rechtszaken kunnen opstarten. Maar dat zou ten eerste heel duur zijn en ten tweede het risico inhouden op twee verschillende uitspraken. Zij weet dat heel goed. Daarom haalt ze dat taalargument aan. Dankzij Cassatie zijn ze minstens een jaar op hun gemak. En misschien hopen ze dat wij tegen dan financieel uitgeteld zijn. Als bedrijven met dure advocaten processen rekken tot verjaring optreedt, staat de overheid op de eerste rij om te klagen. Nu doen ze net hetzelfde.

Hebt u nog geen spijt dat u hieraan begonnen bent?

Neen. Het opent wel mijn ogen. Mensen vragen mij soms waarom ik niet in de politiek stap. Daarom dus. Ik zou nooit kunnen meedraaien in zo’n schaakspel.

“Als we de rechtszaak gefundeerd verliezen, dan zijn we goed bezig. Alleen zie ik dat niet gebeuren.”

Is de Vlaamse overheid inzake klimaat de slechtste leerling van de Belgische klas?

Dat weet ik niet. Ik kan me daar niet over uitspreken. Maar het feit alleen al dat er vier ministers bevoegd zijn voor klimaat, is natuurlijk waanzin. Alsof klimaatbeleid stopt aan de grens van Vlaanderen en Wallonië.

Heeft Vlaanderen geen grote stap vooruit gezet met de betonstop vanaf 2040?

Wat zeggen de experts? Ik heb weinig applaus gehoord. Is dat echt het klimaat aanpakken? Ik zie vooral gemorrel in de marge, en dat zal niet voldoende zijn om de doelstellingen van Parijs (internationaal akkoord om de opwarming van de aarde tegen 2100 tot 1,5 procent te beperken, red) te halen. Waarom hebben wij dat eigenlijk getekend? Ze zouden beter toegeven dat het hen geen bal kan schelen. Let op: als iets positief is, zeg ik dat ook. Annemie Turtelboom bijvoorbeeld wou echt die omschakeling naar hernieuwbare energie maken. Ik merk hetzelfde enthousiasme bij haar opvolger, Bart Tommelein (Energieminister, Open VLD, red). Dat is positief. Helaas merk ik bij Schauvliege niets daarvan.

Zij moet op zoek naar moeilijke, soms onmogelijke evenwichten in een drukbevolkt gebied als Vlaanderen. Moeten we niet meer begrip hebben?

Ik vind dat geen excuus. In een drukbevolkt gebied zou het bijvoorbeeld makkelijker moeten zijn om goed openbaar vervoer te organiseren. Kijk naar Kopenhagen. En het klimaatprobleem is geen recent probleem, hè. Dit is al even aan de gang. Je weet dat. Je moet daarop inspelen. Eigenlijk zou er een klimaattoets moeten komen op alle maatregelen die de regering neemt. Maar goed, het is niet aan mij om voorstellen te doen. Dat is de taak van de politiek.

“G1000 was een geslaagd experiment”

Wanneer zal u tevreden zijn met de rechtszaak?

Als we gefundeerd verliezen, dan zijn we goed bezig. Dat zou betekenen dat de overheid een flinke tand bijsteekt. Alleen zie ik dat niet gebeuren. Ik wil zeker niet verliezen op basis van procedures. In Nederland heeft de burgerbeweging de zaak gewonnen. De rechter oordeelde dat het klimaatprobleem alle andere problemen overstijgt. Ik hoop op een gelijkaardige uitspraak. Als de overheid dan nog niet tot actie overgaat, dan eisen we een dwangsom. Dat geld kunnen we dan in een fonds stoppen om duurzame projecten te steunen.

U lag in 2011 mee aan de basis van de G1000, een initiatief voor meer burgerparticipatie. Is dat experiment geslaagd?

Dat vind ik wel. Er is alvast veel over gesproken. Mensen zeggen soms dat ze niets meer horen van de G1000, maar het was ook nooit de bedoeling op langere termijn te werken. Dat was een momentopname. We wilden een signaal geven tijdens die vreselijk lange regeringsonderhandelingen.

Onze democratie is toch geen centimeter opgeschoven richting meer burgerparticipatie?

Vindt u dat? Ik zie dat bijvoorbeeld politieke partijen meer en meer met burgerpanels werken. Of dat op lokaal niveau grote beslissingen niet meer genomen worden zonder vooraf de burgers te betrekken. Dat was bijvoorbeeld de fout die gemaakt is in Oosterweel. De bevolking is veel te laat geraadpleegd.