Nu de grote vakantie over de helft is, focussen scholen zich volop op 1 september. De grootste uitdaging: een leerkracht voor elke klas, want het leerkrachtentekort zet grote druk op de schoolteams én op de onderwijskwaliteit. Onderwijsminister Zuhal Demir (N-VA) wil tegen het einde van het jaar een akkoord met de sociale partners over een aantrekkelijker lerarenstatuut.
Dat het lerarentekort nog steeds groot is, leren de cijfers van de VDAB. Daar telt men momenteel 2.432 openstaande vacatures voor leerkrachten: 1.148 in het secundair onderwijs, 1.121 in het basisonderwijs en 163 in het buitengewoon onderwijs. Vooral scholen in Antwerpen (643 vacatures), Oost-Vlaanderen (522) en Vlaams-Brabant (413) zitten met de handen in het haar. “Leerkrachten voor technische vakken, wiskunde, Frans en Nederlands zijn moeilijk te vinden”, zegt Joke Van Bommel van VDAB, die werkzoekenden aanmoedigt om gratis een lerarenopleiding te volgen. Vorig jaar waren dat er 1.830. Zo wil VDAB zij-instromers naar het onderwijs lokken.
Leerjaar sluiten
In Brussel slaat het probleem nog harder toe. Volgens de meest recente cijfers van de Vlaamse Gemeenschapscommissie ontbreekt in de Brusselse basisscholen 10,4 procent van het lerarenteam. In Antwerpen is dat 4,1 procent, in Gent 3,8 procent. In mei zag GO!-basisschool De Balder in Sint-Gillis zich verplicht om het derde leerjaar te sluiten, bij gebrek aan een leerkracht. Hoe zal de situatie er op 1 september uitzien? “Pas bij het begin van het schooljaar zullen onze directies weten of hun teams voltallig zijn. Er waren bij de start van de zomervakantie 90 vacatures in onze 42 basisscholen en 30 vacatures in onze 17 secundaire scholen”, zegt woordvoerder Karin Struys van de GO! Scholengroep Brussel. De 200 Brusselse scholen vragen via de netoverschrijdende actie ‘Vergeet Brussel niet’ structurele maatregelen op maat van de hoofdstad, waaronder dubbele anciënniteitsopbouw en een ‘Brussel-premie’.
Wiskundeleraars
Het lerarentekort beroert ook onze politici. De commissie Onderwijs in het Vlaams Parlement kreeg van de onderwijskoepel GO! duiding bij de jongste bevraging bij alle Vlaamse gemeenschapsscholen. “371 van de 529 scholen uit ons onderwijsnet, die de bevraging invulden, hebben personeelstekort gerapporteerd”, zegt Nathalie Jennes, woordvoerder van GO!. “Er waren in de tweede helft van het voorbije schooljaar 718 voltijdse openstaande betrekkingen, 594 voltijdse lerarenjobs waren niet ingevuld. Het lerarentekort verdubbelde in vergelijking met september 2024.”
Eerlijkheidshalve dient vermeld dat het globale personeelstekort in de Vlaamse scholen met 14,2 procent gedaald is ten overstaan van een vorige rondvraag in het voorjaar van 2024. “Het beeld verschilt van vak tot vak. Er is een stijgend tekort aan leraren wiskunde (+40,6 procent), Nederlands (+5,9 procent), kunstvakken (+21,6 procent), levensbeschouwing (+8,4 procent), ICT (+71,4 procent) en beroepsgerichte vorming (+51,7 procent)”, aldus Nathalie Jennes, die er ook op wijst dat het tekort aan directeurs met een kwart toegenomen is. Bovendien is het aantal vacatures voor opvangpersoneel met 51,3 procent gestegen.
Dat noopte de directies eerder al tot noodoplossingen, die zwaar wegen op de teams en vanaf september ongetwijfeld moeten worden herhaald: zorgcoördinatoren en directeurs geven les, de aanwezige leraren presteren overuren om hiaten op te vullen, er wordt een beroep gedaan op gepensioneerde leerkrachten en kinderverzorgers worden gebombardeerd tot kleuterleerkracht.
Grootouders inschakelen
Momenteel zijn de schooldirecties volop bezig met kunst- en vliegwerk: sollicitanten ontvangen, vervangers zoeken, de uurroosters aanpassen, klassen herverdelen, het aannemen van zij-instromers zonder diploma… Vorig schooljaar stuurden scholen op bepaalde dagen kinderen noodgedwongen naar huis of schakelden ze grootouders in. Zullen de leerlingen vanaf 1 september, net als vorig schooljaar, in sommige scholen drie in plaats van vier uren Frans per week krijgen? Of wordt er opnieuw wekelijks een uurtje Nederlands geschrapt?
Volgens Koen Pelleriaux, afgevaardigd bestuurder van GO!, zijn die tijdelijke noodmaatregelen geen duurzame oplossing. “De schoolteams kreunen onder de aanhoudende druk. Het verbaast mij niet dat er vorig jaar bijna 2.000 directiewissels waren in het Vlaamse onderwijs. Dat betekent dat 44 op 100 scholen, over alle netten heen, noodgedwongen van directeur veranderden. Als we jongeren willen warm maken voor een loopbaan in het onderwijs, moet de job van leerkracht aantrekkelijker worden gemaakt.”
Ik wil tegen eind dit jaar een akkoord met de sociale partners over een aantrekkelijker lerarenstatuut”
Zuhal Demir, Vlaams
Geen wonderoplossing
Vlaams onderwijsminister Zuhal Demir (N-VA) beseft dat de uitdaging groot is: “Elke zomer wordt er een toveroplossing verwacht om alle leerkrachten voor de klas te krijgen. Die ene wonderoplossing bestaat niet, maar ik heb wel al maatregelen genomen die hun steentje bijdragen om leraren terug te krijgen en langer aan boord te houden: het terughalen van gedetacheerde leerkrachten, de oproep naar gepensioneerde leraars en de hervorming van de lerarenopleiding, zodat starters beter voorbereid zijn op de realiteit van het onderwijs. De vijftien jaar anciënniteit die zij-instromers kunnen meenemen, wordt verlengd. Dit najaar wil ik samenzitten met de sociale partners over de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep. De bedoeling is om voor het jaareinde een akkoord te sluiten. Leraren moeten zoveel mogelijk met lesgeven bezig zijn. We willen er alles aan doen om ieder werkuur een lesuur te laten zijn, door leerkrachten te vrijwaren van taken die anderen kunnen doen.”
(Stefan Vankerkhoven)
“Oplossing uit Engeland”
Koen Pelleriaux, afgevaardigd bestuurder van GO!, ziet een remedie voor het personeelstekort: “We willen de knapste koppen voor de klas krijgen én houden, dat is essentieel om de onderwijskwaliteit op te krikken. Dat betekent jongeren warm maken voor een onderwijsloopbaan, opleiding en begeleiding voorzien die beginnende leerkrachten voorbereiden op de realiteit van de klasvloer.”
Voor een oplossing voor het basisonderwijs vindt hij inspiratie over het Kanaal: “Engelse leraren hebben minder werk dan onze onderwijzers. Ze zijn op school van 8 tot 17 uur, nadien zit hun werkdag erop. Ze moeten minder tijd besteden aan lesvoorbereidingen, omdat ze uitgeschreven lesinhouden kunnen gebruiken. Het is hoog tijd voor een nieuw personeelsstatuut in het onderwijs.”