Hoe blijf je overeind als mens, als je elke dag gruwel op je bord krijgt? Dat is de rode draad in deze aflevering van onze zomerreeks, een intense aflevering. Wandelgids van dienst: Els Hertogen, topvrouw van 11.11.11. De gruwel in Gaza domineert al bijna twee jaar haar werk én leven. In juni was zij een van de trekkers van de massabetoging in Brussel.
Domein Kiewit, een prachtig gebied in het hart van De Wijers, het land van 1001 vijvers. Els Hertogen, kind van deze buurt, straalt als ze ons verwelkomt. “Als er één plek nauw verbonden is met mijn leven, is het deze wel. Als kind kwamen we hier op kamp, met de scouts speelden we hier in de bossen, als jonge mama kwam ik hier met mijn kinderen wandelen en vandaag doe ik dat met mijn ouders.” Hoewel we elkaar nooit eerder zagen, krijgen we een kus op de wang. Het zegt iets over de spontaniteit en levensvreugde van deze 45-jarige vrouw.
Bovendien komt Pukkelpop eraan, dé hoogmis van Kiewit en bij uitbreiding heel Hasselt. Els Hertogen vertelt enthousiast over haar band met het festival. “Als je meehelpt als vrijwilliger, moet je geen tickets betalen. Ik heb dus nog nooit een ticket moeten betalen. (lacht) Pukkelpop is echt iets van de buurt. Bijna iedereen helpt mee. Op zaterdag zetten wij de straat af en de andere dagen mogen we gratis binnen. Zalig, toch! Zo’n evenement geeft mij hernieuwde energie. We doen trouwens huizenruil met mijn ouders. Zij wonen vlak bij de weide, terwijl wij aan de andere kant van Hasselt wonen. Voor mijn ouders is het iets te druk geworden.”
Loslaten
Traag, maar resoluut is de zon de wolken aan het verdringen boven Kiewit. We wandelen naar de mooiste plek van het domein, een pad dat volledig omgeven is door water. Vooraleer dieper te graven in haar verleden, wil ik weten of het vermoeiende tijden zijn om een ngo te leiden die bezig is met internationale solidariteit. In haar antwoord schuilt een flinke brok van haar ziel.
“Elke mens telt, dat is mijn drijfveer. Dat is waarom ik al heel mijn leven strijd voer tegen leed en ongelijkheid. Momenteel wordt dat vuur heel erg aangewakkerd − vooral door Gaza. Is dat vermoeiend? Neen. Ik merk wel dat ik meer momentjes voor mezelf nodig heb. Maar het werk loslaten, dat kan ik niet. (even stil) Dit is nu eenmaal wie ik ben, besef ik intussen. Ik ben elke dag bezig met Gaza, ook in mijn verlof. Ik móet. De uitdaging is een balans te vinden tussen je werk en andere dingen die extra energie geven, zoals Pukkelpop, je gezin, de natuur. Dat lukt mij redelijk goed. Maar als je die balans niet vindt, wordt het gevaarlijk. Wat ook helpt, is een geweldig team hebben. Ondanks alle leed maken wij ook plezier, hoor.”
Mensenzee in Brussel
In juni was Els Hertogen een van de trekkers van de betoging in Brussel. De grootste betoging in tien jaar tijd: zowat 100.000 mensen die op straat kwamen voor Gaza, allemaal rood getint, omdat ze een rode lijn wilden trekken. Haar ogen fonkelen als ze terugblikt. “Wat is dat hier, dacht ik! De Vlamingen hebben daar het signaal gegeven dat mensenrechten ertoe doen, dat we géén nieuwe genocide mogen toelaten. (op dreef) Want dat is wat in Gaza gebeurt: de mensen daar worden niet langer als mensen behandeld. Het gaat over de fundamenten van wie wij zijn!”
Dat deze mensenzee haar hoop én kracht gaf, vervolgt ze. “Hoe traag het soms ook gaat: wij kúnnen impact hebben. Dat de koning zich enkele weken later uitsprak over Gaza, is geen toeval. Wat wij doen, heeft wel degelijk zin. Vergelijk het met het verzet van Rosa Parks in Amerika. Zij wou haar plek in de bus niet afstaan. Dat was een van de vele acties waarmee mensen toen opkwamen voor hun rechten zonder te weten welk verschil het zou maken. Pas jaren later is gebleken wat de impact was.”
“Ik merk dat ik meer momentjes voor mezelf nodig heb. Maar het werk loslaten, dat kan ik niet”
Weg met die bomme!
Els Hertogen werkt al achttien jaar – bijna ononderbroken – voor 11.11.11. ‘Haar droomjob’, zei ze, toen ze zes jaar geleden directeur werd. Dat is het nog altijd, zegt ze vandaag. “Net omdat we zó nodig zijn. Het zijn heel relevante tijden voor ons. Dat voelt zelfs dubbel aan. Het feit dat we zo relevant zijn, wil zeggen dat er veel leed is. Het is raar om te zeggen, maar we zouden liever minder relevant zijn.” Ze zwijgt even. “Als ik niet voor een ngo zoals 11.11.11 zou werken, zou ik verloren lopen, vrees ik. Als ik leed zie, wil ik iets kunnen doen. Ik kan niet anders. Het heeft tijd nodig gehad vooraleer ik mezelf echt kende, maar vandaag is het helder: ik móet impact hebben. Ik kan me zelfs niet voorstellen dat ik iets anders zou doen.”
Hertogen is de vrucht van een geëngageerd gezin: vader opvoeder in een centrum voor jongeren uit moeilijke thuissituaties, moeder leerkracht. Ze was nog kind toen ze al mee ging betogen tegen kernwapens. Ze lacht luid bij de herinnering. “Weg met die bomme, potverdomme! Ik deed dat graag, betogen. Mijn ouders maakten daar altijd een leuke uitstap van. Toen ik elf jaar was, schreef ik zelfs al gedichten over de net uitgebroken Golfoorlog. Vervolgens bracht ik die luidop in de klas. Ik dacht dat dat normaal gedrag was voor een elfjarige. (lacht) Wij zijn opgegroeid met het idee: ‘Als je onrecht ziet, doe je daar iets aan’.”
De Vrede
De fotograaf wenkt. Tijd voor een shoot. Tijd ook om te genieten van de omgeving. We staan immers op het betonnen pad tussen het water. Wilde eenden varen boven onze hoofden. De zon schijnt volop. De fotograaf tovert zijn drone tevoorschijn. Els Hertogen gaat op de grond liggen − armen en benen gespreid. Omstaanders stoppen en kijken geamuseerd toe. Na de shoot rakelt ze anekdotes op. Over hoe haar vader ‘moeilijke gasten’ meenam op familiereis. Over hoe ze als kind al deur-aan-deur ging voor 11.11.11. Maar ook over hoe ze haar man leerde kennen − de mooiste anekdote.
“Ik was net afgestudeerd en omdat ik niet direct iets vond in mijn sector, ging ik werken in een nieuw café in Leuven. Pintjes tappen, hoewel ik dat niet kon. (lacht) De baas vroeg mij ook om klanten te ronselen voor de openingsavond en wie passeerde daar op dat moment? Mijn latere man. Ik herkende hem, want we hadden elkaar eens ontmoet op Pukkelpop, dankzij gemeenschappelijke vrienden. (enthousiast) En weet je waarom ik net in die bar solliciteerde? Omdat die La Paz zou heten. Ik was net terug van een reis in Bolivia en wat is daar de hoofdstad? La Paz! Ik wist meteen: daar moet ik aan de slag!” (lacht)
La Paz betekent trouwens ‘de vrede’ in het Spaans. Toeval bestaat niet.
Een duik in de tijd
Mooiste reisbestemming?
“Noorwegen met het gezin en een camper. De ene dag fjorden, de andere dag sneeuw, de volgende dag Oslo. Ik was overweldigd door de schoonheid. Bovendien kon ik dat delen met de mensen die ik het liefste zie.”
Meest memorabele festival?
“Pukkelpop 2012, de editie na het noodweer. Ik denk spontaan aan het optreden van de Foo Fighters die een indrukwekkende ode brachten aan alle slachtoffers. De vibe die je toen voelde, was zo intens. We waren veel bewuster aanwezig dan andere jaren.”
Meest gênante vakantiemoment?
“Costa Rica, waar mijn man mij ten huwelijk vroeg op een van de mooiste stranden ter wereld. Op een lokaal marktje had hij een ring gekocht van kokosnoot. Goedkoop, maar symbolisch. Op weg naar huis doen we een tussenstop in Atlanta, waar ik mijn ring verlies op het toilet. Shit! Ik heb het mogen uitleggen.” (lacht)
Applaus van Roel
Hertogen studeerde Politieke Wetenschappen aan de KU Leuven, maar niet met de intentie om politica te worden. “Ik wou vooral de samenleving begrijpen.” De voorbije jaren werd ze wel door verschillende partijen aan de mouw getrokken. “Ik beschouw dat als een eer. Dat wil zeggen dat ik toch een zekere relevantie heb opgebouwd. Misschien zet ik ooit de stap, maar nu nog niet.”
Ze heeft trouwens een bekend politicus in haar familie: PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw is haar neef. Zijn moeder, Paula Hertogen, is haar meter. Of hij niet aandringt om de stap te zetten? “Neen, wellicht omdat hij het antwoord kent. (glimlacht) Roel en ik – wij zeggen Roel in de familie – hebben een ander engagement en maken een andere analyse van de samenleving. De kijk van de PVDA is niet mijn kijk. Maar weet je wat het coole is aan onze familie: dat wij elkaar die ruimte gunnen. Roel zegt dikwijls: Goed bezig, Els.”
Niet iedereen zegt dat, werp ik op. Wie vecht voor een betere wereld, krijgt niet altijd applaus. ‘Wereldvreemde naïeveling’ krijgt ze vaak op haar bord. Er zijn ook mensen die het leuk vinden om haar ‘Hamas-lover’ te noemen. Wat dat met haar doet, wil ik weten. Ze denkt na. “Eigenlijk raakt mij dat niet. Omdat ik overtuigd ben van wat ik zeg en doe. Als iemand mij uitscheldt, kan ik relatief zen blijven. (stil) Alleen als het over mijn dochters gaat… Iemand wenste mij eens toe dat mijn dochters verkracht zouden worden door een migrant. Dat vind ik zo akelig, dat mensen zo kunnen denken. Dat raakt je wel.”
“Ik ween soms als ik beelden zie uit Gaza. Alleen: je mag jezelf niet verliezen in het leed”
Cohousing
We wandelen opnieuw door de bossen. Tijd voor een ander thema. Hoe belangrijk is roots in het leven van iemand die bezig is met wereldproblemen? Het valt mij op dat Els Hertogen – op enkele Leuvense jaren na – altijd in Hasselt gewoond heeft. Is zij verknocht aan haar streek? “Ja, toch wel. Ik zou ook graag eens elders wonen, maar niet in deze fase van mijn leven. Ten eerste voor de kinderen, maar ten tweede ook voor mezelf. Ik voel dat ik de natuur nodig heb om tot rust te komen. Dat is zo heerlijk aan Hasselt: als je vijf minuten loopt, ben je volledig omgeven door groen. Brussel, waar ik werk, is véél drukker. Maar de combinatie bevalt mij heel erg.”
Leuk weetje: het gezin-Hertogen doet sinds enkele maanden aan cohousing. Wat dat betekent? “Ik ga eerst zeggen wat het niet is. Het is géén commune waar iedereen in hippiekleren alles samen doet. (lacht) Het is eerder een wijk met allemaal kleine huisjes. Wat we wel delen, is een zwemvijver, een tuin, een lounge en zelfs een sauna. Dat zijn dingen die wij anders nooit zouden kunnen betalen.”
Auto-immuunziekte
Gelukkig getrouwd, drie gezonde dochters, haar droomjob: was het leven altijd lief voor haar, vraag ik. Ze lacht. “Eigenlijk wel. Ik ben een zondagskind. Ja, ik heb wat gesukkeld met mijn gezondheid, maar dat is peanuts in vergelijking met wat anderen meemaken. (denkt na) Ik heb de ziekte van Hashimoto. Dat is een auto-immuunziekte, waarbij je schildklier, die cruciaal is voor je hormonenhuishouding, langzaam afgebroken wordt door je eigen lichaam. Een jaar of drie jaar geleden voelde ik mij echt niet goed: overal pijn, altijd moe, op de duur kon ik niet meer slikken. Gelukkig vond mijn huisarts wat er scheelde. Vandaag voel ik mij niet meer gehinderd. Ik neem medicatie en heb mijn levensstijl aangepast: gezonder eten, stress vermijden en meer bewegen. Bijna elke ochtend – zeker vijf keer per week – ga ik een uurtje sporten. Dat helpt. Dus ik wil dit ook niet groter maken dan het is.”
Vrijwilligers
We naderen het einde van onze wandeling, dus we moeten het dringend hebben over de core van 11.11.11: de duizenden vrijwilligers die in de maand november van deur tot deur gaan om steun op te halen. Zou het moeilijker geworden zijn om vrijwilligers te vinden? “Ja, toch wel. Mensen engageren zich nog altijd, maar op een andere manier dan pakweg twintig jaar geleden. Vroeger was het simpel: als je je eenmaal engageerde, bleef je dat heel je leven doen. Die tijd is voorbij. De mensen willen nog altijd helpen, maar niet elk jaar opnieuw.”
Of ook de grote baas nog tijd heeft voor vrijwilligerswerk? “Ja, gelukkig wel. Al is het minder dan vroeger. Ik doe uiteraard huis-aan-huis, maar ik help ook mee met de volleybalclub van mijn dochters. Dat zijn ook momenten die mij energie geven, die ervoor zorgen dat de balans in evenwicht is. Omgekeerd gaan de dochters soms mee deur-aan-deur, maar ik ga hen nooit verplichten.”
De stilte van de premier
Een laatste mijmering. Als je altijd bezig bent met leed, krijg je dan onvermijdelijk eelt op de ziel? Met andere woorden: went het soms? Els Hertogen denkt lang na. “Omdat ik een eerlijk antwoord wil geven. (stil) Wennen, neen, dat niet. Dat mag ook niet. Je moet blijven voelen. Als ik beelden zie uit Gaza, dan blijf ik pijn voelen. Ik ween soms ook. Alleen: dat mag niet te veel gebeuren. Je mag jezelf niet verliezen in het leed. Misschien dat er daarom ergens wel een klein stukje eelt nodig is…”
Ze zwijgt even. “Een groter gevaar voor mij is cynisme, vrees ik. Zeker tegenover het beleid. Ik wil vertrouwen behouden in het beleid, maar dat is niet makkelijk. De stilte van onze premier over Gaza… die maakt me zó triest. Ik heb nochtans veel respect voor de politieke skills van Bart De Wever (N-VA). Die man heeft talenten, hè. Net daarom ben ik zo verrast en teleurgesteld dat hij geen moreel leiderschap toont. Allee Els, had je dat echt verwacht van hem, zeggen mensen in mijn omgeving. Ja dus, ik had écht verwacht dat hij zich zou uitspreken voor de menselijkheid. Zijn stilte doet me verdriet, echt waar. Maar hoe dan ook zullen wij blijven aandringen: het is tijd om politiek en moreel leiderschap te tonen. (benadrukt) Ik blijf hoopvol – altijd!”