Ben Weyts over de schatkist in het rood: “We hebben een probleem van uitgavendrift, dat klopt”

BEERSEL Lijdt Vlaanderen aan spilzucht? Is ook N-VA, al twintig jaar aan de macht, in het spilzuchtige bedje ziek? Economen waarschuwen immers dat de Vlaamse schatkist de verkeerde kant uitgaat. Wij stellen de vragen aan bevoegd minister Ben Weyts (N-VA). Een geanimeerd gesprek over centen, de Vlaamse strijd en de spanningen met Zuhal Demir.

De weelderige bossen van Dworp, Beersel. De ideale setting voor een pittige wandeling en dito gesprek over de Vlaamse schatkist. In de huidige Vlaamse regering, sinds 30 september dus, is Ben Weyts bevoegd voor de zware domeinen Financiën en Begroting. Een serieuze blijk van vertrouwen van zijn partij na de kritiek en het hoongelach die de Vlaams-Brabander de voorbije jaren kreeg.

Was u verrast toen uw voorzitter, toen nog Bart De Wever, met deze bevoegdheden afkwam? In de vorige regering was u bevoegd voor Onderwijs.

“Neen. Als je al een tijdje meedraait, kan je inschatten hoe de puzzel zal vallen. Wij wilden Onderwijs houden en de rekeningen op orde zetten. Dat waren onze twee grootste ambities. Zuhal op Begroting zou misschien niet de perfecte match zijn. Op Onderwijs is zij wel de juiste persoon op het juiste moment. Zij kan voortbouwen op de basis die wij in de vorige bestuursperiode gelegd hebben. Dus ik denk dat de voorzitter de puzzel goed gelegd heeft.”

U bent ook viceminister-president gebleven. Is dat zoete wraak op de waarnemers die u afschreven, zeker nadat u in onderbroek voor een klas verscheen?

“(blaast) Maar neen. Wie dat denkt, slaat de bal goed mis. Ik lig echt niet wakker van wie wat zegt of schrijft. Ik ben blij dat ik opnieuw vice mag zijn. Ik doe dat graag, de partijlijn bewaken. Het partijprogramma is mij dan ook helemaal eigen.”

Wie heeft u eigenlijk ingefluisterd zo voor een klas te verschijnen?

“(geprikkeld) Dat was echt een opeenstapeling van misverstanden. Wij waren verkeerd geïnformeerd. Verder ga ik daar niet over uitweiden. (stil) Wat het wel extra zuur maakt, is dat dat voor een goed doel was, voor Bednet. Toch zien sommigen daar een stok in om mee te slaan. Soit …”

Over naar vandaag. Wat is uw belangrijkste uitdaging als het gaat over de schatkist?

“(overtuigd) De rekeningen op orde zetten. Je moet vandaag vaststellen dat de tekorten de voorbije jaren serieus opgelopen zijn. Hoe komt dat? Eén: door de opeenvolgende crisissen: corona, energie, Oekraïne en nu Trump. Gelukkig hadden we een buffer beschikbaar. Zo hebben we heel wat bedrijven kunnen stutten. (benadrukt) Dat is waarom we opnieuw en graag snel naar een evenwicht moeten. En twee: door de vervreemding ten aanzien van de begroting. Heel wat mensen denken dat dat het geld van een ander is. Néén, dat is het geld van ons allemaal!”

De Vlaamse regering lijdt aan spilzucht, zeggen meer en meer economen. Het zit ingebakken in de beleidscultuur, zegt Geert Noels zelfs. Gaat u akkoord?

“Dat is een beetje overdreven. Maar we hebben wel een probleem van uitgavendrift, dat klopt. Dat is het gevolg van die vervreemding en dat moeten we te lijf gaan. Elke ochtend is er wel een politicus of een organisatie die extra centen wil.”

Kijkt u ook in eigen boezem? Uw partij is hier al twintig jaar aan de macht.

“Ja, natuurlijk. Niets menselijk is ons vreemd. Elke minister geeft graag extra middelen uit in zijn of haar domein. Hij voelt ook elke dag druk om dat te doen. Vorige week was er die discussie over de restanten van een ringmuur in Ieper. Ik kreeg ook te horen dat dat Vlaanderen dat geld moet ophoesten. Sorry, maar soms moet je neen durven zeggen. Let wel: ik doe niet mee aan de karikatuur die sommigen hiervan maken. Van de 18 miljard subsidies gaat meer dan de helft naar de gemeenten, de kinderopvang, de rusthuisfactuur en de scholen. Dat is nuttig besteed. Maar het klopt dat dat bedrag naar beneden moet.”

Met hoeveel?

“Ik ga daar geen cijfer op kleven. Ik ben ook niet van plan daar met de botte bijl door te gaan. Enkele jaren geleden hebben we dat eens gedaan: zes procent op alle subsidies. Gevolg was dat er bijvoorbeeld ook stevig bespaard werd op de zelfmoordlijn. Wat je moet doen, is het kaf van het koren scheiden. Er zijn verstandige subsidies, maar er zijn ook domme subsidies.”

Wat is een domme subsidie?

“Wij geven geld aan organisaties die deze middelen gebruiken om de overheid voortdurend aan te vallen voor de rechtbank. De vzw Dryade (een klimaatgroep, red.) en het Milieufront Omer Wattez bijvoorbeeld: dat zijn professionele klagers.”

U zou alleen nog organisaties steunen die ja knikken?

“(fel) Maar neen, je moet dat niet op flessen trekken. Is er tussen zwart en wit geen grijs misschien? Maar ik vind het wel dom om organisaties te steunen die alleen maar willen dwarsbomen, ook projecten van algemeen belang zoals nieuwe stuwen.”

Vindt u het nodig om elk jaar 70 miljoen uit te trekken voor gezonde maaltijden op school?

“Wat eerst op tafel lag, was van een totaal andere orde. Het ging over jaarlijks 260 miljoen. Ik denk dat we tot een verstandig compromis zijn gekomen. We komen hiermee tegemoet aan een politieke vraag (van Vooruit, red.) en we lenigen bestaande noden. We gaan dat geld niet uitstrooien over alle scholen, maar enkel waar het nodig is en waar ook het lokaal bestuur wil meewerken.”

Een ander voorbeeld: de kortingsbon van 250 euro op energiezuinige koelkasten, wasmachines en diepvriezers, ook wel bekend als de frigocheque. Dat komt zelfs van uw partij. Is dat niet het beste voorbeeld van spilzucht?

“Dat werd inderdaad door mijn partij ingevoerd, evenwel ten tijde van de energiecrisis én met Europese steun. De idee was: het zou te zot zijn die extra Europese middelen niet te gebruiken. Deze maatregel werd doorgetrokken in de huidige regering. De socialisten waren daar vragende partij voor.”

“Doordat wij dat destijds ingevoerd hebben, was het iets moeilijker om ons te verweren. Soms moet je zaken slikken. Ik zou deze cheque nooit zelf voorgesteld hebben.”

Laten we eens uitzoomen. Een begrotingsevenwicht tegen 2027: is dat nog haalbaar?

“Ja, dat is mijn verdomde plicht. We gaan dus de uitgavendrift onder controle moeten krijgen. Het tekort zal dit jaar ruim 3 miljard bedragen. Dat moet dus op twee jaar tijd naar nul. Dat pad zal niet over rozen gaan, maar over doornen.”

“Het schrappen van enkele subsidies zal niet genoeg zijn. We zullen ook structurele maatregelen moeten nemen die pijn zullen doen.”

Het schrappen van enkele subsidies zal niet genoeg zijn.

“(knikt) Er zal meer nodig zijn. We zullen ook structurele maatregelen moeten nemen die pijn zullen doen. Maar ik zal ze allemaal verdedigen.”

Wat als een coalitiepartner vraagt om het beoogde evenwicht een jaar uit te stellen?

“Dan zeg ik neen. Wij zijn mensen van ons woord. Elk jaar dat we een tekort toelaten, is een jaar dat de Vlaming extra moet betalen. Want dáár gaat het over: dat moeten we allemaal goed beseffen.”

Wat u wel schrapt, is de jobbonus (extra bonus voor laagste lonen). Druist dat niet in tegen uw verkiezingsbelofte dat werken méér zou lonen?

“We gaan die belofte handhaven. We gaan immers eerst kijken naar het effect van de federale lastenverlaging. Pas als dat effect er is, gaan we de jobbonus schrappen. En waarom schrappen? Omdat dat een gekunstelde maatregel is. Wij doen hiermee eigenlijk het werk van een ander en dat kan niet de bedoeling zijn. Een lastenverlaging is immers federale materie. Gelukkig is deze federale regering eindelijk van plan te doen wat moet.”

Ik begrijp uw redenering niet. Dus als federaal de kloof tussen werken en niet-werken groter maakt, gaat u deze kloof weer kleiner maken door de jobbonus te schrappen.

“(windt zich op) Maar neen. Allez, het is toch eenvoudig? Tot vandaag doet de federale regering niet wat ze moet doen en dus springen wij bij.

“Zuhal Demir op Begroting zou misschien niet de perfecte match zijn. Dus ja, de voorzitter heeft de puzzel goed gelegd”

Maar als zij ervoor zorgen dat werken eindelijk meer opbrengt, dan kunnen wij onze maatregel schrappen en dat geld gebruiken voor onze eigen kerntaken. Wie werkt, mag er niet op achteruit gaan. Daar gaan wij voor zorgen.”

Punt blijft: zo wordt de kloof toch niet groter?

“Toch wel. De federale lastenverlaging wordt een opgaand pad, waardoor het effect uiteindelijk groter zal zijn dan de jobbonus.”

Oké, benieuwd. Intussen groeit de Vlaamse schuldenberg tot meer dan 40 miljard. Moet uw partij niet eens ernstig voor de spiegel gaan staan? Doet u echt beter dan andere partijen?

“Maar wat zijn deze schulden? Dat zijn in de eerste plaats de tekorten. Ik heb u zonet geschetst hoe deze zijn ontstaan. Daarbovenop komen enkele extra investeringen die ik graag verdedig. De schuldovername van de sociale huisvestingsmaatschappijen bijvoorbeeld. Ook de 10 miljard voor Oosterweel zit daarbij. Dat is een investering die de hele Vlaamse economie ten goede zal komen. Er komt trouwens een tol op Oosterweel. Zo zal dat zichzelf terugbetalen.”

Wie intussen wel bespaart, is onderwijsminister Zuhal Demir. Wat vindt u ervan dat zij geen laptops meer wil voor alle kinderen? Dat was destijds uw idee.

“Dedigisprong was een slimme investering. We hebben daarmee een gigantische achterstand weggewerkt. Vandaag zitten we met een voorsprong. Zuhal gaat deze digisprong verder zetten, maar legt eigen accenten. Dat is toch normaal? Elke minister legt eigen accenten. (fijntjes) Ik stel vast dat het budget van 400 naar 300 miljoen gaat, dus zó groot is het verschil niet, hoor.”

Het is wel opvallend hoezeer zij zich afzet van uw beleid. Als zij zegt dat de onderwijstanker niet aan het keren is, is dat toch een stevige sneer aan uw adres? Is dat geen probleem aan het worden?

“(zucht) Helemaal niet. De media focussen graag op enkele verschillen. Ik focus liever op de grote gelijkenissen. Het is in de vorige bestuursperiode dat we de focus van het onderwijs weer gelegd hebben op Nederlands en kennis. Ik ben blij dat intussen iedereen ervan doordrongen is dat dat de basis moet zijn. Dat was niet geval toen ik aantrad. Het onderwijsveld is in beweging gekomen en Zuhal kan dat nu verder afwerken. Elke hervorming die je doet op onderwijs, vraagt minstens tien jaar tijd.”

U bent intussen elf jaar Vlaams minister. Hebt u nooit heimwee naar het communautaire steekspel in het federaal halfrond?

(lacht) “Toch wel, ja. Dat was de pionierstijd. Wij waren toen een kleine fractie en dat had zeker zijn charme. Al wordt daar soms te romantisch over gedaan, hoor. We hebben toen ook dikwijls gevloekt.” (lacht)

In Wallonië werd u zelfs Ben Laden genoemd …

(pikt in) “Wellicht door de fysieke gelijkenis. (grijnst) Ik kon daar best om lachen. Maar tijden en taken veranderen. Wij zijn een bestuurspartij geworden, en dus niet langer de zweeppartij van toen. (benadrukt) Maar de overtuiging is gebleven!”

Is dat zo? Volgens professor Bart Maddens bent u geen echte V-partij meer.

“Toch wel. Wat is een V-partij? Dat is een partij die staat voor Vlaanderen én voor het verschil maken. Dat is wat wij vandaag doen op alle niveaus. Maar wij blijven een Vlaams-nationale partij.”

Blijft u ook achter artikel 1 van uw partijstatuten staan?

“Zoals ik zeg: aan mijn overtuiging is er geen jota veranderd. Ik denk dat op termijn onafhankelijkheid nog altijd de beste en meest duidelijke oplossing is. Maar op kortere termijn mikken wij op confederalisme. Trouwens: de begroting zou op korte termijn wel eens de hefboom kunnen zijn voor een grote staatshervorming.”

Dat moet u even uitleggen.

(op dreef) “Brussel en federaal hebben noodlijdende schatkisten. Wat hoor ik economen opperen? Dat er bevoegdheden moeten doorgeschoven worden naar de regio’s zonder de nodige centen. Wel, dan zeg ik: ‘oké, valt te bespreken’. Op één voorwaarde: dat wij dan ook bevoegd worden voor de inkomsten. Dan zou je als Vlaanderen bijvoorbeeld de vennootschapsbelasting kunnen verlagen. Want wat kunnen wij vandaag doen om bedrijven aan te trekken? Subsidies uitdelen, en dat is het zowat. Trouwens, dat was ook het principe van de vorige staatshervorming: bevoegdheden overdragen zonder centen. Dierenwelzijn was zo’n domein. Kijk wat wij daarmee gedaan hebben: we zijn een voorbeeld voor heel Europa.”

En u denkt dat de Franstaligen hiervoor staan te springen?

“Dat weet ik niet. Maar hoeft elke staatshervorming symmetrisch te zijn? In Spanje zijn er ook verschillen tussen de regio’s. Zo heeft Baskenland meer fiscale autonomie dan Catalonië. Dat moet ook hier kunnen.”

Was vorige zomer niet hét moment om een staatshervorming te forceren? Uw partij was bijna incontournable voor de federale regering.

“Maar er was geen tweederde meerderheid! Wat moet je dan doen? De welvaart van de Vlaming staat op het spel, hè. Plus: ik zou je aanraden om het federaal regeerakkoord goed te lezen. Je zal zien dat daarin de basis vervat zit voor de confederale omslag. Dit was het maximaal mogelijke en ik heb daar vrede mee.”