Op wandel in Brugge met Federica Mogherini, rector van het Europacollege en ‘grande dame’ van de internationale politiek: “Het college wordt misbruikt voor politieke spelletjes”

Federica Mogherini is een ‘grande dame’ op het internationale toneel. Voormalig Italiaans minister van Buitenlandse Zaken. Was vijf jaar lang de baas van de Europese diplomatie. Mag Barack zeggen tegen Obama. De charmante Italiaanse is vandaag rector van het prestigieuze, doch omstreden Europacollege in Brugge. Wij hebben een exclusief gesprek over leven en werk, ‘sofagate’ en lockdownfeestjes, erotische films en jetsetstreken.

(omslagfoto Christophe De Muynck)

Of ze zin heeft in een wandeling door Brugge? Een stralende Federica Mogherini zegt volmondig ja. “Brugge is een prachtige stad. Vol romantiek. De mooiste stad waar ik ooit was, op Rome na. ( lacht )” De zon schijnt. De begroeting is hartelijk. Hoe groter de status, hoe kleiner de streken, wordt al eens gezegd. Dat klopt alvast voor de Italiaanse sociaaldemocrate. “Ik hoef geen rode loper. Ik gruw van jetsetstreken. Dat heb ik van mijn vader. Doe maar gewoon, zeggen wij.” Het Europacollege aan de Dijver is het startpunt van onze wandeling. Mogherini woont vlakbij, aan de Verversdijk. Ze pendelt tussen Brugge en Brussel, waar haar dochters wonen en schoollopen. Toen ze Europees minister van Buitenlandse Zaken werd, verliet ze Rome voor onze hoofdstad. “Na zes jaar ben ik een échte Belg geworden. Alleen de taal is moeilijk. ( blaast ) De klanken zijn vreselijk. ( lacht )”

We wandelen in de fraaie omgeving van het Groeningemuseum. De gele narcissen staan in volle bloei. Mogherini snuift gretig de geuren op. “Of ik Rome mis? Ja, natuurlijk. Ik mis de zon, het eten, mijn moeder. Als het vakantie is, keer ik terug. Helaas is dat niet evident in coronatijden.” Ze vertelt bevlogen over het Europacollege. Dat is opgericht in mei 1950, vlak voor de Europese integratie. Op de oprichtingsakte staan handtekeningen van onder meer Winston Churchill en Paul-Henri Spaak, onze toenmalige premier. Er studeren vandaag 345 studenten van 43 nationaliteiten. “Wij zijn meer dan een opleidingscollege. Wij willen jonge mensen warm maken voor het Europese project. Shaping the future of Europe . Dat is een prachtige missie waar ik graag aan meewerk.”

Wat mij fascineert: hoe wordt een Italiaanse toppolitica rector in Brugge?

“Door me kandidaat te stellen. Ik was hier vorig jaar gastprofessor. ( enthousiast ) Ik vond dat zo boeiend. Het college heeft écht impact op hoe jonge mensen naar de Europese Unie kijken. Het leek me een logisch vervolg op mijn politieke carrière.”

Is die dan voorbij?

“O jawel, zonder twijfel. Buitenlands beleid is mijn grote passie. Ik heb elke functie mogen bekleden die ik zou kunnen bekleden. Vandaag wil ik die kennis en ervaring doorgeven aan jonge mensen. Dat is mijn drijfveer. Mijn beurt is voorbij. Het is nu aan een volgende generatie om Europa vorm te geven. Bovendien wil ik meer genieten van het leven. Een minister leeft en werkt op het ritme van anderen. Ik wil eindelijk een eigen leven kunnen leiden.”

Kwatongen beweren dat u dankzij Herman Van Rompuy op deze stoel zit.

“( blaast ) Ik kreeg vooral kritiek omdat ik geen academicus ben. ( haalt schouders op ) De raad van bestuur heeft voor mij gekozen, en Herman is daar de voorzitter van. Het zal dus wel dat hij mij een goede kandidate vond. Verder weet ik daar weinig van.”

In welke familie bent u opgegroeid?

“Alleszins niet in een politieke familie. Mijn ouders waren verrast én sceptisch toen ik voor de politiek koos. ( lacht ) Wij waren een gewoon gezin. Mijn moeder was lerares en architecte, mijn vader werkte in de filmindustrie. Op zondag lunch bij de grootouders, in de vakanties naar zee: we deden weinig zottigheden. Ik wou eerst journaliste worden. Internationaal reporter. Ik was zestien toen de Berlijnse muur viel. Een nieuw tijdperk brak aan. Dat fascineerde mij.”

U was amper 20 toen uw vader Flavio stierf. Wat deed dat met u?

“Dat was keihard. Een hartaanval. Een plots verlies. ( stil ) Wij waren heel close, ook al zagen we elkaar niet veel. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik zes was. Ik lijk op mijn vader, fysiek én mentaal. Hij was een bescheiden en gereserveerd man. Hij haatte het jetsetleven. Ik mis hem nog altijd. ( moeilijk ) Er is zoveel dat ik zou willen delen. De geboorte van mijn kinderen, mijn carrière. Wat zou hij ervan denken? Ik mis het zelfs om ruzie te maken. ( glimlacht )”

Was u fan van zijn werk?

“Niet zo, neen. Dat waren films van een ander tijdperk. Ik ging wel graag mee naar de set. Ik keek naar hem op. Hij was eerst decor- en kostuumontwerper en werd pas later regisseur. Hij deed vooral komedies.”

Met af en toe een vleugje erotiek.

“Eén of twee keer, zeker? Ik zou ze nog eens moeten bekijken. Maar ik vrees dat ze gedateerd zijn. ( lacht )”

Wist u dat Catherine Spaak in één van zijn films speelde? Zij is de nicht van Paul-Henri, de medeoprichter van het Europacollege.

“( verrast ) Die link had ik nog niet gelegd. Een goede tip, bedankt. Ik wist wel dat hij met Catherine gewerkt heeft. Zij is heel beroemd in Italië. ( mijmerend ) Wat kan het leven soms raar lopen. ( we stoppen even langs de Rozenhoedkaai ) Dit is één van de mooiste plekken van Brugge. Doorgaans staan de toeristen hier in rijen aan te schuiven voor een foto. Ziet u die countdown aan de muur? Die telt de minuten af tot de terrassen weer openen. Ik tel enthousiast mee, net zoals onze studenten. ( lacht )”

De vele lockdownfeestjes doen het imago van het college geen goed. Wat denkt u daarvan?

“( zucht ) Ik wil niet te hard zijn voor onze studenten. Zij lijden onder deze crisis. Wat we zien in Brugge, zien we ook in Brussel, in Gent, in álle studentensteden wereldwijd. Het is logisch dat jongeren elkaar willen zien. Bovendien kunnen onze studenten in het weekend niet naar huis. Ze wonen samen in grote residenties. En ja, ’s avonds drinken ze een biertje in de gemeenschappelijke ruimte. Is dat een lockdownfeest? ( even stil ) Ik keur het niet goed, hoor, maar ik kan het wel begrijpen. Anyway , we zeggen hen dat ze niet mogen samenkomen, zelfs niet in hun eigen residenties.”

Vindt u de kritiek onterecht?

“( feller ) Weet u wat ik denk? Dat er andere belangen in het spel zijn. Het college wordt misbruikt voor politieke spelletjes. De critici willen de Europese Unie treffen door het college onder vuur te nemen. Dat zijn vaak extreemrechtse politici en andere eurosceptici. Zij willen dat het college een slecht imago krijgt. Het is daarom dat ze voortdurend zeggen dat hier alleen verwaande rijkeluiskinderen studeren.”

Is dat niet zo?

“Néén. Er studeren hier jongeren van allerlei achtergronden. De meerderheid is zelfs beursstudent. Het thuisland betaalt een deel van het inschrijvingsgeld ( dat bedraagt 26.000 euro, red. ). Veel landen doen dat graag, omdat ze weten dat die investeringen renderen. ( fijntjes ) Bovendien zou ik verwaandheid niet linken aan financiële achtergrond.”

Was een sluiting van de residenties geen betere optie, zodat de studenten thuisbleven?

“Neen. Dat zou nóg slechter zijn voor de studenten. Zij moeten een netwerk kunnen uitbouwen. Dat is een cruciaal deel van onze opleidingen. Het zou ook niet goed zijn voor Brugge. Onderschat onze economische waarde niet. We hebben de regering gevraagd om elke residentie als één bubbel te zien. Dat bleek helaas niet mogelijk.”

U was vijf jaar Europees minister van Buitenlandse Zaken. Op welke realisatie bent u meest fier?

“( denkt na ) De nucleaire deal met Iran staat op één. We hebben daarmee een oorlog vermeden. Dat is écht het verschil maken. Maar ik wil ook defensie noemen. We hebben de basis gelegd voor een Europees defensiebeleid. ( benadrukt ) Eindelijk. Dat botste in het verleden altijd op weerstand van de lidstaten.”

U hebt veel grote leiders ontmoet. Van wie was u meest onder de indruk?

“( resoluut ) Van Obama. Ik heb hem verschillende keren gesproken. Een indrukwekkende, visionaire politicus. Een warme figuur ook, die nooit het menselijke aspect vergeet. Ik heb grote bewondering voor hem. Ik zal u iets bekennen: na onze eerste ontmoeting heb ik drie dagen met een smile rondgelopen. ( lacht ) Ik kreeg zelfs zijn boek toegestuurd, hier in Brugge, persoonlijk gesigneerd.”

U kreeg veel kritiek toen u aantrad. U was te jong, te links, te naïef. Wat deed dat met u?

“Weinig. ( lacht ) Dat zei vooral veel over het archaïsche beeld dat leeft over de politiek. Ik was al 41 jaar, maar toch nog het jongste lid van de Commissie: dát is niet normaal. Ik kreeg diezelfde kritiek toen ik minister werd in Italië. Ik was zogezegd te jong en te onervaren. Weet u wat ook meespeelt? Dat ik een vrouw ben. Matteo Renzi, toen premier, was jonger dan ik, maar hij kreeg die kritiek niet.”

Dat doet denken aan ‘sofagate’. Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, krijgt wel een stoel aangeboden van de Turkse president Erdogan, terwijl Ursula Von der Leyen, de voorzitter van de Commissie, noodgedwongen op de sofa moest plaatsnemen. Wat denkt u daarvan?

“Dat was een vreselijk beeld. Volgens mij zijn er twee problemen. Het eerste is de genderkwestie. Vrouwen worden nog altijd anders behandeld dan mannen. Dit was niet gebeurd als de Commissievoorzitter een man was. Dat is onaanvaardbaar.”

Wat zou u gedaan hebben in haar plaats?

“Dat is moeilijk. ( even stil ) Ik zou Michel wellicht gevraagd hebben om naast mij te komen zitten. Maar was dat dan ideaal? Neen, ook niet. Ik heb trouwens ook op die sofa gezeten. Dat is de vaste plek voor de Buitenlandminister. Het is daarom dat het zo vernederend was voor Von der Leyen.”

Bent u kwaad op Michel?

“Neen. Hij moest in enkele seconden beslissen. Ik kan begrijpen dat hij de top niet in gevaar wou brengen. Ik ben wel kwaad op de protocollaire diensten van Europa. Zij hadden dit kunnen voorkomen. Al is de grote schuldige natuurlijk Turkije. ( op dreef ) Een vrouw in een machtspositie lijkt nog altijd abnormaal. Dat is het dieperliggende probleem. Ik heb dat zelf genoeg ondervonden. Een man die tegen mij spreekt, maar naar de man naast mij kijkt. ( zucht ) Of een journalist die vooral wil weten of het te combineren valt met mijn gezin. Of bodyshaming .”

Hebt u nooit gelachen met de haardos en oranje blos van Donald Trump?

“( proest het uit ) Deze had ik niet verwacht. Zou ik daar wel op antwoorden? Beter niet, zeker? ( lacht ) Het klopt wel dat ook mannen slachtoffer zijn van bodyshaming. Dat is de laatste jaren erger geworden.”

U zag nog een tweede probleem?

“Ja. Sofagate was niet alleen een genderissue. Turkije wou ook overduidelijk een wig drijven tussen de twee instellingen, de Raad en de Commissie. Er zijn nog gesprekspartners die dat proberen. Dat is een probleem voor Europa.”

“Wie moet ik bellen, als ik Europa aan de lijn wil”, zei de Amerikaanse minister Henry Kissinger. Dat probleem is decennia later niet opgelost.

“Het probleem van Kissinger is wél opgelost. Hij was Buitenlandminister. Vandaag is er één iemand bevoegd voor Buitenlands Beleid. Maar het klopt dat Europa beter één gezicht zou hebben. De competitie tussen de twee instellingen is niet gezond. Al wil ik wel een kanttekening maken. Het huidige systeem van evenwichten is dan wel complex, maar heeft ook een groot voordeel. Als er een akkoord is, dan wordt dat breed gedragen. Dat doet denken aan de Belgische politiek. ( lacht )”

Mag u als rector eigenlijk vrijuit spreken? U wordt betaald door de Unie.

“Absoluut. U zal me zelden betrappen op verlegenheid.”

Wat is vandaag de grootste uitdaging voor de Unie?

“Er ligt een ambitieus herstelplan op tafel van 750 miljard euro ( Next Generation EU ). Dat is revolutionair en van een ongeziene omvang in de geschiedenis van de Unie. Het plan moet nu ook uitgevoerd worden. Dat wordt dé uitdaging op korte termijn.”

Falen is geen optie meer, na het vaccinatiefiasco.

“Ik zou dat geen fiasco noemen. Europa is niet bevoegd voor het gezondheidsbeleid, laat staan voor de aankoop van medicijnen. ( benadrukt ) Tóch hebben de Europese instellingen hun verantwoordelijkheid opgenomen. Dat is sterk. Zonder Europa had België alleen op de wereldmarkt gemoeten voor de aankoop van vaccins. Dat zou pas een fiasco geweest zijn. We zouden vandaag minder ver staan, hoor.”

Hoe lang plant u hier te blijven?

“Ik heb een mandaat voor vijf jaar. Dat kan één keer verlengd worden. ( kordaat ) I’m here to stay . Ik hou van de job, de studenten, het college, de stad. Brugge heeft álles om mijn nieuwe thuis te worden. Ik zal u straks mijn kantoor laten zien. Voor de allereerste keer in mijn leven heb ik al mijn archiefdozen uitgepakt. Wie mij kent, weet wat dat wil zeggen. ( lacht )”