Patrick Dewael (Open VLD) wil duidelijk maken dat wetten boven religies staan: “Wij zijn te tolerant geweest”

Patrick Dewael wil onze grondwettelijke cultuur nieuw leven inblazen. De Open VLD-fractieleider in het federaal parlement wil een attractieve inleiding toevoegen en enkele artikels herzien. “Onze fundamentele waarden moeten een prominentere plaats krijgen. Dan zullen we die misschien opnieuw vuriger durven verdedigen.” De liberaal is scherp voor de religies.

(foto belga)

Patrick Dewael heeft in de commissie Grondwet een ontwerp van preambule, een soort inleiding, op onze grondwet neergelegd, samen met een resolutie waarin hij de artikelen opsomt die herzien zouden moeten worden. De 60-jarige Limburger hoopt eerst op een breed maatschappelijk debat om vervolgens eind deze legislatuur die teksten te stemmen. Nadien kan de grondwet gewijzigd worden. Vier principes staan voorop: de vrijheid van meningsuiting, het recht op zelfbeschikking, de scheiding van geloof en staat en de gelijkheid tussen man en vrouw. “Dat zijn basisprincipes die door iedereen onderschreven moeten worden, mensen die hier geboren zijn én nieuwkomers.”

Zijn het de opeenvolgende aanslagen die je overtuigd hebben van die nood?

Neen. Ik heb elf jaar geleden, toen dat debat in Frankrijk volop gevoerd werd, ook al initiatieven genomen. Maar toen was het politieke klimaat in ons land niet rijp, en zeker niet in Franstalig België.

Waarom is het klimaat vandaag wel rijp?

Omdat je regelmatig opstoten ziet die die principes in vraag stellen. Onze samenleving moet niet reageren omdat er terreuraanslagen zijn, maar wel omdat onze fundamentele principes door sommigen worden verworpen. Op die principes waar we eeuwenlang voor gestreden hebben, moeten we weer fier durven zijn.

Wat wil je met je initiatief bereiken?

De burger ziet vandaag de grondwet onvoldoende als een basiscode voor de samenleving. Aan wat linken wij een grondwetsherziening? Aan staatshervorming en geruzie tussen Vlamingen en Walen. Dat moet anders. Daarom wil ik een inleiding toevoegen, zoals de meeste grondwetten hebben, die een bepaalde attractiviteitswaarde heeft. Vandaag beseffen we niet dat die grondwet onze fundamentele waarden al bevat. Of we durven ze niet genoeg verdedigen tegenover nieuwkomers. Als ik zie dat er gedebatteerd wordt over gescheiden zwemuren in openbare zwembaden of over religieuze symbolen bij ambtenaren die met publiek in contact komen, dan zeg ik neen. Daarom moeten die fundamentele waarden een prominentere plaats krijgen. Dan zullen we die misschien opnieuw vuriger durven verdedigen. Weet u, onze verdraagzaamheid leidt er vandaag toe dat wij zaken die we voor onszelf onaanvaardbaar vinden zoals ongelijkheid tussen man en vrouw, bij nieuwkomers wel aanvaarden. Of kijk naar die kinderen die in de ramadan geduwd worden. Dat laten we zomaar toe. Wij zeggen dan: we moeten tolerant zijn. Wel, we worden stilaan zo tolerant dat we de extremisten de vrije loop laten.

Moet in een Verlichte samenleving iedereen dezelfde waarden aanhangen? Is iemand niet vrij om bijvoorbeeld homofilie verwerpelijk te vinden?

Je mag een individuele mening hebben en uitdrukken, die mag zelfs choqueren, maar je moet handelen naar de wetten van een land.

Kijk naar die kinderen die in de ramadan geduwd worden. Dat laten we zomaar toe.

Jouw plan heeft wat weg van de Nieuwkomersverklaring van Theo Francken (N-VA). De Raad van State heeft die wel bekritiseerd.

De doelstelling van Francken is de juiste, maar de Raad van State stelt dat integratie een bevoegdheid van de gemeenschappen is. Francken moet dus tot samenwerkingsakkoorden komen met hen om de inhoud van de verklaring vast te leggen. Het gevaar bestaat dat die daardoor uitgehold wordt. Dit toont aan dat dit debat best in de commissie Grondwet gevoerd wordt. En twee: als je die principes niet explicieter vastlegt in je grondwet, geef je rechters veel interpretatiemogelijkheden. Ik heb niets tegen magistraten, maar het hoort hen niet toe te oordelen over fundamentele waarden.

Je wil aan de grondwet een bepaling over holebi’s toevoegen. Hoe zie je dat?

De grondwet loopt achter op de wetten. Het homohuwelijk bijvoorbeeld is goedgekeurd in dit land. Dat moet ook uit de grondwet blijken.

In De Afspraak konden vertegenwoordigers van islam en jodendom niet antwoorden op de vraag of ze zouden aanvaarden dat hun zoon homo is. Wat vond je daarvan?

Ik vond dat niet aanvaardbaar. Waarom hebben wij zoveel inspanningen geleverd om alle mensen ongeacht seksuele geaardheid dezelfde kansen te geven? Dat religies belangrijke verworvenheden in vraag blijven stellen, aanvaard ik niet. Het gaat trouwens niet alleen om de islam. Ik hoor Bart De Wever zeggen dat niemand in de katholieke leefwereld nog de natte droom heeft de samenleving te organiseren vanuit haar overtuiging. Quod non. Kijk naar het debat over euthanasie.

Zit homofobie dieper ingebakken dan we zouden denken?

Dat is mogelijk. Maar dan hoort een progressieve samenleving een vuist te maken. Tenzij men terug wil naar de Middeleeuwen.

Je wil ook het neutrale karakter van de overheid meer benadrukken. Dat gaat bijvoorbeeld over een verbod op hoofddoeken.

(pikt in) Als je voor een overheid werkt en in contact komt met de burger, hoor je neutraal te zijn. Niemand is verplicht om voor een overheid te werken. Maar ik wil dit debat niet verengen tot symbooldossiers. Dit heeft niet alleen met een hoofddoek te maken.
Voor moslims is dat geen symbooldossier. Volgens het Collectief tegen Islamofobie is een verbod zelfs een subtiele vorm van islamofobie. (geprikkeld) Als je dit aspect er nu uithaalt, verdring je dit debat tot de uitvoeringsmodaliteiten. Ik wil eerst een debat over de uitgangspunten.

Je wil ook benadrukken dat de wet boven de religie staat. Waarom blijft jouw partij dan zo terughoudend tegenover een verbod op onverdoofd slachten van dieren? Vandaag worden uitzonderingen toegelaten om religieuze redenen.

Staat mijn partij daar terughoudend tegenover?
Ze wil in overleg met de religies tot een akkoord komen. Maar dat blijkt al jaren niet te lukken. Als dat niet lukt, moet dat verbod er komen. Dat is de duidelijke lijn van mijn partij.

Dat religies grote verworvenheden blijven in vraag stellen, aanvaard ik niet.

Zal je een meerderheid vinden voor uw plannen?

Dat zullen we zien. Je hebt voor de resolutie een gewone meerderheid nodig. Ik zie alvast dat in Franstalig België de discussie zich op een andere manier aftekent dan vroeger.

De PS wil het debat voeren.

(knikt) Maar anderen staan dan weer op de rem om ongegronde vrezen. Ik viseer de vrijheid van onderwijs helemaal niet, ik viseer ook de financiering van religies niet.

Neen?

Zo ver gaan we niet. Het probleem is trouwens niet de religie, maar de plaats die zij wil innemen. Ik wil niet indringen in iemands persoonlijke geloofsovertuiging, maar een samenleving moet geordend worden volgens wetten en een grondwet. (zucht) Maar je haalt telkens thema’s aan waarover altijd iemand het niet eens zal zijn.

Is dat niet de bedoeling van een debat?

Ja, maar nu moet het debat over de uitgangspunten gevoerd worden. Die zijn in gevaar, vind ik. Waarom debatteren wij over gescheiden zwemmen of hoofddoeken? Omdat we de voorbije jaren te tolerant geweest zijn tegenover onze fundamentele waarden. Eerst moet de grondwetgever hierover duidelijkheid scheppen.

Hoe ga je CD&V en N-VA overtuigen?

Heb je nog eenvoudige vragen voor mij? (lacht) Door het debat te voeren. N-VA heeft al gezegd dat er een aanpassing moet gebeuren. En CD&V, tja. (zwijgt even) Wouter Beke zei dat dit een debat is dat in de loge voorbereid wordt.

Is dat zo?

Ik vond dat niet zijn meest intelligente opmerking ooit. Ik behoor trouwens niet tot de loge. Zo’n argument smoort een debat in de kiem.

De Britten stappen uit de Unie. Had je dit verwacht?

Mja, het was heel nipt. Ik vind het jammer. Dit levert geen winnaars op. Zeker politiek staat de Unie sterker met dan zonder de Britten. Economisch zal er hoe dan ook een samenwerkingsakkoord gesloten moeten worden. De Britten hebben onze afzetmarkt nodig. Maar goed, dit kan ook een opportuniteit zijn. De 27 lidstaten die overblijven, hebben nu een wake-up call gekregen. In mijn tijd was de Unie een enthousiasmerend project, vandaag niet meer. Deze crisis moet aangegrepen worden om er opnieuw vaart in te krijgen.

Vrees je voor een verdere afbrokkeling van de Unie?

Neen. Dat zou een onvergeeflijke fout zijn. Nu zouden overal politici moeten opstaan die de Unie offensiever durven verdedigen. De problemen die we kennen, zijn een gevolg van te weinig Europa, niet te veel. De bestaande bevoegdheden moeten beter benut worden.