Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA): “Iedereen zal een bonus krijgen”

Het lijken de weken wel van Johan Van Overtveldt (N-VA). De minister van Financiën pronkt niet alleen met het belangrijke (maar omstreden) akkoord over de tax shift, ook de begroting van volgend jaar staat op punt én hij heeft een nieuw boek uit: ‘De Ontwakende Reus’. Daarin motiveert hij waarom Amerika, en niet Europa of China, de 21e eeuw zal domineren. Stof genoeg voor een diepgaand gesprek.

Twee jaar geleden ruilde Johan Van Overtveldt het hoofdredacteurschap van Trends in voor een onzeker politiek bestaan. Alhoewel. Zijn keuze voor N-VA was weldoordacht. De 60-jarige Antwerpenaar werd als lijsttrekker meteen verkozen voor het Europees Parlement en niet veel later door zijn voorzitter Bart De Wever aangeduid om de zware portefeuille Financiën te beheren in de federale regering-Michel. Weinig waarnemers reageerden verrast. “Al wist ik het zelf maar op het einde van de onderhandelingen. Natuurlijk voel je zoiets wel aankomen. Maar eerlijk: dat wist ik niet toen ik lijsttrekker werd voor het Europees Parlement.”

Hebt u de journalist in u al helemaal kunnen afschudden?

Dat is iets waar ik af en toe moet tegen vechten. Ik heb nogal de neiging om grote beschouwingen en analyses te maken. In de politiek moet je vooral op de politieke boodschap gefocust blijven. Men moet mij af en toe bij de les houden.

U hebt twee weken geleden uw nieuwe boek voorgesteld. Heeft een minister van Financiën tijd om te schrijven?

Nee, absoluut niet. Maar dit boek zat al jaren in mijn hoofd. Het was voor tachtig procent uitgeschreven toen ik de overstap naar de politiek maakte. Voor het overige werk heb ik vorig jaar mijn vrije tijd tussen Kerst en Nieuwjaar opgeofferd. Tot groot jolijt van mijn onmiddellijke omgeving (glimlacht).

Uit het boek blijkt een groot geloof in de American Dream, het geloof dat iedereen het kan maken als hij maar voldoende durf toont. Dat druist in tegen onder anderen schrijver Geert Mak en de invloedrijke econoom Joseph Stiglitz die menen dat die droom van vrijheid en gelijkheid voorbij is.

Het Amerikaanse systeem heeft nadelen, dat weet ik. Als je uit de boot valt, kan je het heel lastig krijgen. Maar Mak en Stiglitz hebben het fout, geloof ik. In de hoofden van de doorsnee Amerikaan leeft wel nog altijd de idee dat je het kan maken als je erin gelooft. De geweldige toestroom van migranten bewijst dat. Ondernemingszin is een way of life voor Amerikanen. Dat zit als het ware in hun DNA. Daarom geloof ik ook dat Amerika het best aangepast is aan de grote veranderingen die op ons afkomen. Beter dan China bijvoorbeeld.

Militair ingrijpen in het Midden-Oosten kan een noodzaak worden

Uw boek is vooral economisch gemotiveerd. Moet een land ook geen politieke en morele autoriteit hebben als het de wereld wil domineren?

Dan hebt u het over de zogenaamde soft power. Ook op dat vlak denk ik dat Amerika nog steeds een voorsprong heeft. De Aziatische landen bijvoorbeeld staan zeer achterdochtig tegenover China en kruipen zowel politiek als militair gezien liever het bed in met de Amerikanen. Plus: Amerika zal zeker nog decennia de grootste militaire macht blijven.

Het aarzelt wel om in te grijpen in het Midden-Oosten. Is dat geen teken van verval?

Amerika is dankzij de schalierevolutie, waar je weliswaar ecologische vraagtekens bij kan plaatsen, niet langer afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten. Dat maakt dat meer en meer Amerikanen zich afvragen wat ze daar nog te zoeken hebben. Dat heeft impact op het beleid dat inderdaad wat aarzelend is.

Vindt u een militair ingrijpen noodzakelijk?

Dat kan een noodzaak worden. Elke weldenkende burger gruwelt van wat IS daar doet. Maar je moet dan wel eerst zorgen voor goede internationale afspraken én je moet goed weten wat je wil doen na een eventueel succesvol militair ingrijpen. Afghanistan en Irak hebben de noodzaak daaraan wel duidelijk gemaakt.

Moet ons land aan een oorlog deelnemen?

Als er een duidelijke internationale overeenkomst is, zie ik niet in waarom België afzijdig zou blijven. Maar we staan daar vandaag ver van af.

Minister van Buitenlandse Zaken, zou dat niets voor u zijn?

(lacht) Alstublieft zeg. Laat mij maar verder doen waarmee ik bezig ben. Er ligt veel werk op de plank: de uitwerking van de tax shift om te beginnen.

De gezondheidstaks is nog maar een eerste stap

Wat zou de journalist Johan Van Overtveldt schrijven over die tax shift?

(blaast) Ik heb daar nog niet bij stilgestaan. Ik zou natuurlijk kritisch zijn zoals het een journalist betaamt. (denkt na) Ik zou in elk geval erkennen dat er een historische belastingverschuiving van acht miljard plaatsvindt. De verdeling van de lastenverlaging gebeurt ook zoals het hoort. De grondige verlaging van de lasten op arbeid zal leiden tot meer groei en meer jobs.

En de kritische noot?

Over de financiering van de lastenverlaging kan je wel wat zeggen. Ik zou het misschien anders gemonteerd hebben. Ik ben bijvoorbeeld een koele minnaar van de speculatietaks. België zit al in de Europese kopgroep op vlak van lasten op arbeid en kapitaal, terwijl we halfweg zitten op vlak van consumptie en zelfs onderaan bengelen op vlak van ecofiscaliteit. Anderzijds moet je financieringsbasis wel voldoende stabiel zijn op lange termijn. Als je vervuiling overdreven belast, krijg je gedragsveranderingen. Mensen gaan bijvoorbeeld minder roken. Dat is natuurlijk positief, maar je moet er wel rekening mee houden dat je opbrengsten dan op termijn afnemen. Daarom is er een evenwicht.

Als een blikje cola met één cent omhoog gaat, zal je geen gedragswijziging krijgen. Is die gezondheidstaks er louter en alleen om de kas te spijzen?

Nee, die taks dient in de eerste plaats om een gedragswijziging te stimuleren. Al is het prijssignaal voorlopig beperkt, dat geef ik toe. Máár: die maatregel staat niet geïsoleerd. Dit is nog maar een eerste stap. Mocht dat niet het geval zijn, dan had u honderd procent gelijk. De verantwoordelijke minister Maggie De Block zal in juni met een allesomvattend gezondheidsplan komen.

Dus moet die taks nog omhoog?

Ik zal niet voor de beurt van minister De Block spreken.

Deze regering heeft intussen heel wat belastingverhogingen doorgevoerd. Dat staat haaks op de verkiezingsbelofte van uw partij. Is dat kies?

Wij doen wat wij beloofd hebben: de belastingdruk gaat omlaag. De tax shift bedraagt 8 miljard. Aan inkomstenzijde komt 1,6 miljard uit efficiëntiewinsten bij de overheid én uit terugverdieneffecten zoals minder uitgaven aan werkloosheid. Dat betekent dus per definitie dat de belastingverlaging groter is dan de belastingverhoging (8 tegenover 6,4 miljard, red).

Voor veel gezinnen, en zeker voor alleenstaanden, zal het hoger nettoloon de belastingverhogingen niet dekken.

Als je rookt als een schouwpijp, drinkt als een tempelier, als een razende rondrijdt met je dieselwagen, en tussendoor ook een esthetische ingreep laat doen, dan zal je onze maatregelen inderdaad voelen.

U maakt er een cliché van. Armoedeorganisaties rekenen uit dat al die belastingverhogingen, zoals die op elektriciteit, meer mensen in de armoede zal duwen.

Ik merk in al die berekeningen vooral veel misverstanden. De btw-verhoging op elektriciteit zit vervat in de index. Dat krijg je dus terug op je loonbriefje. Dat mag je al niet meerekenen. Twee: deze regering trekt 1,2 miljard uit in kader van de welvaartsenveloppe (verhoging laagste uitkeringen, red). En drie: in de jongste begroting zit nog eens 50 miljoen voor verhoging van leeflonen en laagste pensioenen. Ik maak me sterk dat aan het einde van de rit iedereen een bonus zal hebben.