Filosoof Etienne Vermeersch pleit voor verbreding van het begrip vrijheid van meningsuiting: “Negationisme moet kunnen”
De moordende raid op de redactie van het Franse satirische blad Charlie Hebdo, donderdag één jaar geleden, wakkerde ook het debat over de vrijheid van meningsuiting aan. Of dat recht ingeperkt moet worden. Filosoof Etienne Vermeersch (81) wil het debat in de andere richting voeren. Volgens de Gentse professor emeritus moeten zelfs racistische en negationistische uitspraken toegelaten worden.
Jaren terug schreef u in een artikel: “Onvermijdelijk moet de verspreiding van de islam in de Europese maatschappij een spanningsveld veroorzaken, omdat de islamregels haaks staan op datgene wat hier tot nu toe algemeen aanvaard werd.” Heeft het voorbije jaar u gelijk gegeven?
Tot mijn spijt wel, ja. De islam moderniseert niet, integendeel. Dat is het probleem. We hebben dat gezien bij de discussie over onverdoofd slachten. Het zou nu toch voor iedereen evident moeten zijn dat een dier alleen verdoofd geslacht mag worden. En toch blijft de moslimgemeenschap zich verzetten tegen de plannen van minister Ben Weyts (N-VA). Dat is ongelooflijk spijtig.
Wijt u de aanslag op Charlie Hebdo aan de islam?
Natuurlijk. De islam evolueert opnieuw in salafistische richting (een fundamentalistische stroming binnen de soennitische islam, red.), dat is een ouderwetse vorm die typisch is voor Saoedi-Arabië. Ook bij ons wint die stroming meer en meer aan invloed. Dat is de voedingsbodem voor aansluiting bij IS en die aanslagen. Het salafisme wordt verspreid via sociale media, via groeperingen als Sharia4Belgium en via invloedrijke imams die betaald worden door Saoedi-Arabië. Kijk, IS is de extreme uitwas van die tendens om terug te keren naar de oorspronkelijke islam. Na de Tweede Wereldoorlog groeide er in het Midden-Oosten een brede beweging die zich liet inspireren door het seculiere (niet-religieuze, red.) socialisme. Je had Nasser in Egypte, de Ba’ath-partij in Irak en Syrië, enzovoort. Maar dat is economisch en politiek mislukt, deels door nederlagen tegen Israël. Als tegenreactie is een nieuwe beweging gegroeid die niets moest weten van dat socialisme, en de oorspronkelijke islamitische wetgeving, de sharia, wilde installeren. Dat had bijvoorbeeld tot gevolg dat de hoofddoeken, die in Egypte verdwenen waren, helemaal terug zijn in het straatbeeld.
Een terugkeer naar de oorspronkelijke islam betekent toch niet per definitie gewelddadig extremisme?
Niet noodzakelijk. De Moslimbroeders probeerden via democratische weg aan de macht te komen. De salafisten gaan over tot geweld als dat niet lukt.
Waarom voelen Belgische jongeren zich aangetrokken door een ideologie als die van IS?
Omdat ze zich hier niet goed voelen. Het onderwijs is de basis van alles. Dat is vandaag onvoldoende ontwikkeld, zeker in Brussel. Er is niet eens plaats genoeg. Het is ook onvoldoende veeleisend. Iedereen zou verplicht naar de kleuterklas moeten. Anders begin je met een taalachterstand aan de lagere school en maak je dat nooit meer goed. Het onderwijs moet ook veel meer benadrukken hoe onze seculiere samenleving werkt.
De islam moderniseert niet. Dat is het probleem.
Gwendolyn Rutten (Open VLD) pleit ervoor de kinderbijslag te koppelen aan integratiebereidheid en schoolgang vanaf 3 jaar. Akkoord?
Dat is ongetwijfeld goed bedoeld, maar ik weet niet of dat de juiste manier is. Ik zou dat eens goed moeten bestuderen. Ik ben wel akkoord dat je kleuteronderwijs moet verplichten.
Premier Charles Michel (MR) zei na de aanslagen in Parijs: “De daders liegen als ze zeggen dat ze doden in de naam van Allah. De islam is een vreedzame godsdienst vol mededogen.”
(lacht) Hij moet dat zeggen, hè. Maar goed. Lees de sharia: alles wat die mannen doen, staat erin. Als een stad veroverd wordt, dan worden de mannen gedood en de vrouwen en kinderen als slaven gebruikt. Dat is exact wat IS doet. (haalt boek uit zijn kast) Kijk: dit is het standaardwerk over de sharia. Alles wat IS doet, staat hier zwart op wit voorgeschreven.
U doet mij denken aan Filip Dewinter (Vlaams Belang) die in de Kamer met de Koran zwaaide en dat een ‘licence to kill’ noemde. Heeft hij dan gelijk?
Op een simplistische manier wel, ja. In de Koran staan veel aansporingen tot geweld, zoals ‘sla alle ongelovigen dood’. Maar je zou ook met de Bijbel kunnen zwaaien. In het Nieuw Testament staat letterlijk dat alle joden kinderen van de duivel zijn. Je moet die boeken in hun tijd en context plaatsen.
Gelooft u nog dat een Verlichte islam, waarvoor u altijd gepleit hebt, mogelijk is? U twijfelde na het lezen van het controversiële boek van islamcriticus Wim Van Rooy.
Zijn boek bevat veel feitelijk materiaal om te staven dat een Verlichte islam moeilijk wordt. Onder invloed van het salafisme en ook de Moslimbroeders wordt een moderne lezing van de Koran teruggedrongen. Dat zoveel meisjes nu weer een hoofddoek dragen, is helemaal niet onschuldig. Zij zeggen dat dat moet van God. Maar zij hebben God nooit ontmoet, hoor. Zij moeten dat van hun godsdienstleraar. Maar goed, ik zeg niet dat het onmogelijk is. Er zijn een aantal progressieve imams. Zij moeten een brede beweging op gang brengen. Zij zouden al een onnoemelijk belangrijk signaal kunnen geven door te zeggen dat onverdoofd slachten niet langer kan.
Kunnen wij aanslagen zoals in Parijs in de toekomst vermijden?
Ik ben ervan overtuigd dat als IS vernietigd wordt, ook de voedingsbodem voor die aanslagen zal verdwijnen. De Verenigde Staten en Rusland moeten een coalitie aangaan. Een andere oplossing zie ik niet.
Op een simplistische manier heeft Filip Dewinter gelijk
Op de puinhoop van een oorlog kan een nieuwe IS opstaan. Dat heeft Irak toch geleerd?
Dat geloof ik niet. Je zal natuurlijk altijd onnozelaars hebben. Maar ik geloof niet dat er een nieuwe IS zal opstaan als men weet dat men op korte termijn toch vernietigd wordt.
Na Charlie Hebdo werd ook het debat over de vrijheid van meningsuiting gevoerd. Wat is uw mening?
Die vrijheid moet absoluut zijn, behalve laster, eerroof en aansporen tot misdaad. Je kan niet zeggen dat iemand een moord heeft begaan als dat niet waar is. Het satirisch weekblad Charlie Hebdo heeft niemand aangespoord tot misdaad noch iemand belasterd.
Staat het vrij om iemand te kwetsen in het diepst van zijn ziel?
Jawel. Je zou dat beter niet doen. Het is onbeleefd en soms zelfs onethisch. Maar het is niet in strijd met de vrijheid van meningsuiting. Kijk naar die voetballer van La Gantoise (Benito Raman, red.): hij zegt dat alle boeren homo’s zijn. Ik vind dat ongepast, zo’n uitspraak. Maar dat is niet strijdig met de vrijheid van meningsuiting. Zeggen dat Serena Williams een bosaap is, zoals een journalist eens gedaan heeft, is eveneens onethisch, strijdig met elk fatsoen, maar het behoort wel tot de vrijheid van meningsuiting.
Is dat geen racisme? Dat is ook strafbaar.
Je kan dat zo interpreteren, maar dat is niet noodzakelijk racisme. Let op: ik vind het verbod op racistische uitspraken eigenlijk een inperking die te ver gaat. Net zoals het verbod op negationisme, waardoor je bijvoorbeeld niet mag zeggen dat de holocaust niet heeft plaatsgevonden. Dat mag niet verboden zijn. Je moet dat kunnen zeggen. Al kan je dat verbod wel enigszins aanvaarden zolang er nog dichte familie leeft van mensen die daar vermoord zijn. Maar binnen twintig jaar moet dat verbod afgeschaft worden.
Aansporen tot misdaad kan niet, zegt u, maar het vergoelijken van een misdaad zoals de Holocaust kan wel?
Natuurlijk. Zelfs historici zijn het niet altijd eens over een historische gebeurtenis. In Turkije is het verboden te zeggen dat de vervolging van de Armenen een genocide was. In België moet je het omgekeerde zeggen. Is dat niet onnozel? Ik vind dat de twee moeten kunnen gezegd worden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier