Oud-premier Yves Leterme overschouwt het politieke theater: “Het is tijd dat De Wever zich eens écht bewijst”

BRUSSEL – “De aanslepende formatie is geen typisch Belgisch probleem meer. De westerse democratie is in crisis.” Aan het woord is een kritische Yves Leterme, stilaan de eminence grise van CD&V. Als de oud-premier nog eens in het land is, gaan wij graag op de koffie. Dat was deze week het geval.

First things first: wat spookt Yves Leterme dezer dagen allemaal uit?

“Grosso modo drie dingen. Ik ben zelfstandig adviseur en bestuurder van enkele grote bedrijven. Ik ben ook lid van vier denktanks, waarvan de Club de Madrid de bekendste is. Dat is een prestigieuze groep, naar een idee van Kofi Annan die de knowhow van ex-regeringsleiders wou bundelen. Het derde luik is het Europees platform ter bestrijding van dakloosheid, waar ik voorzitter van ben.”

Dat is om uw hemel te verdienen, denk ik dan.

“Zoiets. (glimlacht) Neen, het boeit mij. Hoewel wij een vrij inclusief sociaaleconomisch model hebben, met een sterke sociale zekerheid, leven er meer dan één miljoen Europeanen op straat. Dat zijn de meest verstotenen van onze samenleving. Met het platform zoeken wij naar oplossingen.”

Het vliegtuig is bijna uw werkplek geworden. Weegt dat niet?

“(knikt) Ik ben inderdaad vaak onderweg en voor het eerst moet ik toegeven dat het in de kleren kruipt. De komende vier weken doe ik Azerbeidzjan, Bahrein, China, Portugal, Marokko en Spanje. Dat is te veel. Volgend jaar ga ik wat afbouwen en wat meer vragen weigeren.”

Dit weekend spreekt u op de klimaattop in Bakoe. Is deze top niet gedoemd om te mislukken met de comeback van Trump?

“Dat weet ik niet. Ik zou me niet blind staren op Amerika. Wat mij vooral opvalt, is dat zestig procent van de wereld niet denkt zoals het westen. Neem de BRICS (een groep van negen opkomende landen, waaronder Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, red.). Wat zeggen zij? ‘Jullie hebben jullie ontwikkeling te danken aan fossiele brandstoffen, maar nu wij aan de beurt zijn, moeten we daarmee stoppen.’ Geef ze eens ongelijk. Die landen willen wel meedoen, maar vragen iets in ruil: geld, maar ook betere toegang tot onze markten.”

En dan komt daar Trump met ‘America First’. Geen goede zaak dus?

“Ik ben geen voorstander van zijn protectionisme. Je moet bruggen bouwen met deze landen, geen bruggen opblazen. De invoerrechten die hij wil, zijn zoals doping. Het is een kunstmatige manier om je economie op korte termijn te stimuleren, maar op lange termijn zal je welvaart eronder lijden. (denkt na) Maar wat zei Johan Cruijff ook alweer? ‘Elk nadeel heb zijn voordeel’. Het beleid van Trump zal Europa hopelijk dwingen om zélf economisch én militair sterker te worden.”

Was u verrast door zijn overwinning?

“Dat hij zo overtuigend zou winnen, had ik niet verwacht. Kamala Harris is natuurlijk pas laat in de race gekomen, maar ik heb nooit geweten wat haar punten waren. Trump sprak wél duidelijke taal. Het gaat over migratie, veiligheid en inkomen, de kerntaken van de overheid dus. Dat zijn de dingen waar de burger van wakker ligt. Politiek is dikwijls veel eenvoudiger dan wat politici ervan maken. Wees bezig met de kern, niet met randzaken. Dat geldt meer dan ooit – ook in ons land. Helaas zijn er veel politici die dat niet begrijpen.”

“Ik zou niet voor Trump gestemd hebben, maar op sommige punten heeft hij wél gelijk”

Als je onze media volgt, zou je denken dat het alleen maar kommer en kwel wordt met Trump. Wat denkt u daarvan?

“Je moet altijd de nuance opzoeken. Op sommige punten heeft Trump wél gelijk. Dat de politiek zich moet focussen op haar kerntaken, klopt. Dat we nood hebben aan minder regeltjes, is ook juist. Dat de Europeanen te weinig investeren in defensie, ook. Maar dat zal het zowat zijn. Ik zou zeker niet voor Trump gestemd hebben, maar niet alles wat hij zegt, is onjuist.”

Wat zegt u van de uitspraak dat hij op 24 uur tijd voor vrede kan zorgen in Oekraïne en Israël? Is dat cafépraat van een narcist of is dat ernstig te nemen?

“Dat is onmogelijk en dus cafépraat. Dat neemt niet weg dat we op een bepaald moment wel naar een onderhandelde oplossing moeten gaan. En dan komt de vraag welke prijs we willen betalen voor vrede. Kan men een hele Europese economie blijven gijzelen voor Oekraïens territorium? Begrijp me niet verkeerd: ik zou het geen goede zaak vinden dat Rusland de Krim inlijft, maar het zijn wel vragen die gesteld gaan worden, zéker als Amerika zijn steun terugtrekt. Of zal Europa dat allemaal compenseren?”

Zou Poetin in zijn vuistje lachen?

“Dat weet ik nog zo niet. Trump is een zeer onvoorspelbaar figuur. Landen zoals Rusland houden daar niet van. Ik geloof trouwens niet dat Trump de NAVO zal opblazen. Amerika heeft zelf te veel belangen bij deze alliantie. De machtige wapenlobby alleen al: die zal dat niet toestaan, hoor.”

En voor de democratie, vormt Trump daar een gevaar voor?

“De Amerikaanse checks and balances zijn sterk genoeg om Trump nog eens vier jaar te overleven. Dat hijzelf soms zal afwijken van de democratische principes, dat denk ik wel: wraak nemen op de media, zijn stempel drukken op de rechterlijke macht en de administratie, nóg meer dan vier jaar geleden. Je ziet dat al met de benoeming van Elon Musk.”

Zou Musk niet gevaarlijker zijn dan Trump?

“(knikt) Musk is de baas van X (het vroegere Twitter, red.) en heeft de macht om de opinievorming naar zijn hand te zetten. Dat is gevaarlijk. Anderzijds: als het over democratie gaat, moeten wij niet te hoog van de toren blazen. Onze belangrijkste politieke leider, Ursula Von der Leyen, is niet eens verkozen! In verschillende Europese landen zijn minderheidsregeringen aan zet.”

Hoe kijkt men in China naar Trump?

“Dikwijls met grote ogen. ‘Zie eens wat het resultaat is van jullie westerse democratieën.’ Als hij effectief hoge taksen invoert voor Chinese producten, mag hij zich aan een serieuze tegenaanval verwachten. China en ook de andere BRICS zijn intussen zo sterk dat ze niet meer bang zijn van Amerika en Europa. Maar net daarom denk ik niet dat het zo ver zal komen. De Amerikaanse bedrijven staan niet te wachten op een handelsoorlog. Wat Taiwan betreft, denk ik zelfs dat Trump meer kansen biedt op de status-quo dan de democraten.”

Zou Trump niet een tikkeltje jaloers zijn op de macht van de Chinese president Xi Jinping?

“(fijntjes) En hij is niet de enige. In China krijgen de autoriteiten soms gemakkelijker dingen gedaan dan hier. Maar vergis u niet: Xi moet ook oppassen, hoor. Zijn macht wordt gelegitimeerd door de resultaten. Als hij morgen geen economische resultaten meer kan voorleggen, zal het volk ook morren.”

Een groot Chinees kapitaalfonds is één van uw broodheren. Mag u dan vrijuit spreken over deze kwesties?

“Jawel, en dat doe ik ook. Maar ik doe dat met respect. Ik ga geen revolutie prediken of anderen zeggen hoe ze moeten leven. Dat is nooit mijn attitude geweest. (even stil) Ik zou niet willen wisselen van regime, maar het dagelijkse leven in China bevat meer positieve aspecten dat wat wij hier te horen krijgen.”

Naar eigen land dan. In augustus zei u in Humo dat de Arizona-coalitie gedoemd is om te slagen. Wat zegt u vandaag?

“Ik blijf daarbij. De Arizona-formule biedt de beste kansen op goed beleid en cohesie. Het is de enige plausibele formule, zeg maar.”

En de piste met Open VLD?

“Die heeft één zetel op voorschot. Dat zou ik niet doen. Dat is te labiel voor een regering die een zwaar programma moet doorvoeren. Theoretisch zijn er nog mogelijkheden. Een klassieke tripartite bijvoorbeeld. Maar al deze opties staan veel verder af van de wil van de kiezer. Het is nu eenmaal een feit dat zowel Wallonië als Vlaanderen centrum tot centrumrechts heeft gestemd.”

Toch verloopt de regeringsvorming uiterst moeizaam …

“Er is maar één manier om dit recht te trekken: de partijvoorzitters moeten eindelijk over hun schaduw heen stappen. Zij moeten zich bereid tonen hun horizon te richten op een periode van vijf jaar en niet langer op de vorige of volgende peiling. Weet je wat de formatie ook parten speelt? Het verschil tussen wat partijen tijdens de campagne beloofden en wat ze nu in realiteit moeten doen, is té groot. Eerst beloven ze vanalles, maar nu moeten ze vooral besparen. Bart De Wever (N-VA) was de enige die realisme predikte. Volgens mij is hij daardoor de grootste gebleven. De kiezer doorprikt die valse beloftes – meer dan de politici denken.”

Valt formateur Bart De Wever voorlopig iets te verwijten?

“(blaast) Dat is moeilijk voor mij om te zeggen. Misschien één iets: ik heb niet de indruk dat er al intensief onderhandeld is over de supernota. Dat verbaast mij. Het gaat al bijna vier maanden over dezelfde nota – ondanks enkele crisissen. Wat je merkt, is dat Bart De Wever het niet gewoon is om compromissen te sluiten op het hoogste niveau. Dat is deel van een leerproces. Ik heb dat ook meegemaakt. Je bent populair, je hebt een sterk mandaat, maar je moet ook plooien naar de wil van kleine partijen. Dat kan frustreren. Maar het is tijd dat er echt onderhandeld wordt.”

“Politiek is dikwijls veel eenvoudiger dan wat politici ervan maken. Je moet bezig zijn met de kerntaken, niet met andere dingen”

De Wever laat wel elke communautaire eis vallen.

“Dat was vijftien jaar geleden ondenkbaar. Maar hij kan niet anders. Voor geen enkele andere partij is dat vandaag een prioriteit.”

Wat zegt het over België dat de formatie wederom maanden aansleept?

“Dit is geen typisch Belgisch probleem meer. Dat wil ik toch eens benadrukken. De westerse democratie is in crisis. Zie Nederland, Frankrijk, Duitsland, noem maar op. Het politiek landschap is overal aan het versnipperen waardoor het moeilijker wordt om deals te maken. Onze democratie is een concept van de negentiende eeuw. Het was Gramsci (Italiaanse communist, red.) die ooit zei: ‘De dingen van het verleden verdwijnen, maar we weten nog niet wat er in de plaats zal komen’. Ik denk dat we vandaag in die situatie zitten. Komt daarbij dat door die versnippering de beleidspartijen in een voortdurende overlevingsstrijd zitten.”

Is het tijd voor een nieuw kartel tussen CD&V en N-VA?

“Ik zeg al vijftien jaar dat de centrumpartijen nieuwe allianties moeten smeden. Dat zal onze slagkracht alleen maar versterken. De christendemocratie als alleenstaand verhaal is overal aan het wegdeemsteren. Maar het is niet meer aan mij om te zeggen hoe en met wie wij moeten verruimen.”

Hebt u nog geen medelijden met de premier in lopende zaken?

“Neen. Hij heeft nog geen belangrijke dossiers op zijn bord gekregen. Toen wij in lopende zaken waren (van april 2010 tot december 2011, red.), moesten we de financiële crisis besturen. Dat was een ander paar mouwen.”

Ironisch genoeg was het Alexander De Croo (Open VLD) die de stekker uit uw regering trok. Wat denkt u: boontje komt om zijn loontje?

“(glimlacht) Neen. De Croo heeft toen een grote stommiteit begaan, dat wel. En dat heeft negatieve impact gehad op mijn carrière. Maar dat hoort bij de politiek. Mijn vader zei altijd: ‘Als je te veel omkijkt, ga je tegen een boom rijden.’ Ik onthoud wat er is gebeurd, maar ik probeer te leven zonder rancune.”

U als expert: wat betekent lopende zaken voor het budget?

“Dat is bijzonder negatief. De schuldenberg zal nog oplopen. Als er geen regering is tegen eind december, zal men het budget voor volgend jaar spiegelen op het huidig budget. Men zal elke maand één twaalfde kunnen uitgeven van dit jaar. Maar het probleem is dat de overheid nu al boven haar stand leeft. Er wordt meer uitgegeven dan er binnenkomt. Dat zal volgend jaar dus versterkt worden.”

Kan dat leiden tot Griekse toestanden?

“Dat denk ik niet. De weerbaarheid van onze bevolking en onze bedrijven is groot. Wij kunnen wel wat hebben. Wat mij wel zorgen baart, is dat ook onze buurlanden met grote tekorten beginnen te kampen.”

Hoe lang kan dit aanslepen vooraleer nieuwe verkiezingen noodzakelijk worden?

“(blaast) Ik heb 541 dagen in lopende zaken bestuurd, maar dat is niet voor herhaling vatbaar. Het voorjaar vind ik min of meer een deadline. Daarna zal ook de internationale druk toenemen. Ik zou het bijzonder jammer vinden als Arizona niet lukt. Nieuwe verkiezingen zouden een slechte zaak zijn. Want welk signaal zal de kiezer dan geven, denk je?”

Hoe groot is de kans dat De Wever op 21 juli de Brabançonne zingt naast de koning?

“Als hij maar niet de Marseillaise zingt. (lacht)”

Dat is de grap die ik wou maken.

“(weer serieus) Ik denk dat die kans vrij groot is. Hij heeft het zelf in de hand. In het verleden verdween hij telkens als het moeilijk werd. De vraag is wat hij deze keer zal doen. Zal hij eindelijk wél zijn nek uit steken? Dan kan hij slagen. Het is alleszins tijd dat hij zich eens écht bewijst.”

Mag de koning u bellen als hij het niet meer weet?

“Geen commentaar. (grijnst)”