Vrank en vrij in Vilnius, dé citytripparel van de Baltische staten

Ben je voor dit najaar nog op zoek naar een originele citytripbestemming? Overweeg dan een bezoek aan de Litouwse hoofdstad Vilnius, dat momenteel zijn 700-jarig bestaan viert.

Door Kris Clerkx

Onze verkenning van Vilnius start in de Gedimino prospektas, de Litouwse versie van de Champs-Élysées. “In mijn jeugd was dit nog de Leninstraat”, herinnert onze gids Asta zich. “Na de hernieuwde onafhankelijk in de jaren negentig werd de laan opnieuw vernoemd naar groothertog Gediminas, die in de 14de eeuw de stad heeft groot gemaakt. Voor jullie Belgen is hij een nobele onbekende, maar veel Litouwers beschouwen hem als een nationale held.” Dat blijkt ook als we de hoofdstraat achter ons laten en het weidse plein aan de kathedraal bereiken. Op dit plein vinden belangrijke publieke evenementen plaats en een imposant standbeeld van Gediminas is sinds de jaren negentig daar keer op keer weer getuige van. Van het plein is het bovendien slechts een korte klim naar de Gediminastoren bovenop een kale heuvel. In de toren bevindt zich een museum, al scoort bij bezoekers toch vooral het fantastische uitzicht over Vilnius: aan de ene kant van de rivier de historische binnenstad en aan de overkant de moderne stadswijken met de typische woonblokken uit het Sovjettijdperk en recente wolkenkrabbers. En die twee totaal verschillende stadsdelen worden omringd door een groene gordel van parken en bossen.

Solidair met Oekraïne

Op onze eerste dag in Vilnius blijven we rondhangen in het historische stadsdeel met een verplicht bezoek aan het Nationaal Museum in het Groothertogelijk Paleis. Tien jaar geleden werd dit paleis helemaal heropgebouwd, onder andere dankzij gulle giften van naar Amerika geëmigreerde Litouwers. Op de benedenverdieping bevinden zich wel nog de fundamenten van het middeleeuws paleis, waarna bezoekers verdieping na verdieping een tijdreis maken door de geschiedenis van Litouwen. En die blijkt verrassend leerrijk! Zo is het Litouwen van vandaag – 3 miljoen inwoners en een oppervlakte van 65.000 km² – nog slechts een peulschil van het Groothertogdom Litouwen uit de 15de eeuw. Het imperium van de Litouwers strekte zich toen uit van de Baltische Zee tot aan de Zwarte Zee, inclusief Kiev en een groot deel van het huidige Oekraïne. En die historische band met Oekraïne is tegenwoordig overduidelijk zichtbaar in de stad. Zowel aan de officiële gebouwen als aan de gevels van cafés, restaurants en winkels wapperen geelblauwe vlaggen. Op straat wordt geld ingezameld voor slachtoffers van de oorlog en voor de opvang van vluchtelingen. Bovendien ligt Vilnius op minder dan 50 kilometer van de Wit-Russische grens, wat toch tot nervositeit leidt bij de Litouwers. Niet toevallig dus dat tijdens de voorbije zomer nog een belangrijke NAVO-top in Vilnius heeft plaatsgevonden.

“Tot aan de Tweede Wereldoorlog was één derde van de bevolking Joods en stond Vilnius tot dan bekend als het Jeruzalem van het noorden”

Romantiek troef

De historische binnenstad, die door Unesco tot werelderfgoed is erkend, weet ons te charmeren. De meeste panden zijn mooi gerestaureerd en elke straat heeft wel zijn kerk, museum of boetiek om even binnen te lopen. Wie zonder gids op verkenning trekt, kan rekenen op de thematische wandelingen van de toeristische dienst. Een heel opvallend thema is het Joodse erfgoed. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was één derde van de bevolking Joods en Vilnius stond tot dan bekend als het Jeruzalem van het noorden. Christelijke verhalen en gebouwen zijn dan weer netjes verzameld op het wandelkaartje Pelgrimeren in Vilnius met aandacht voor enkele opmerkelijke kerken, zoals onder andere het Heiligdom van de Goddelijke Barmhartigheid. Het Christusportret in zowel het interieur als op de façade van het gebouw blijkt wereldwijd een van de meest verspreide afbeeldingen van Christus te zijn. In de Sint-Annakerk ontdek je dan weer waarom Napoleon het gebouw wilde afbreken om het in Parijs steen na steen weer op te trekken. En wie na een dag sightseeing nog energie over heeft, kan naar drie reuzegrote kruisen op de top van de Plikasis klimmen.

Ons favoriete themaparcours door het historische centrum is Jouw liefdesverhaal in Vilnius met romantische passages langs kunstwerken in openlucht, uitnodigende cafeetjes en een kus onder de ‘Boog van de Liefde’. Onderweg passeer je ook barnsteenwinkeltjes met een origineel aanbod aan juwelen. Een bijzonder kostbaar maar wel op en top lokaal souvenir, want Litouwen is een van de belangrijkste vindplaatsen van barnsteen ter wereld.

Rebels en artistiek

De gezelligste wijk in Vilnius is Uzupis. In de jaren negentig riep een collectief kunstenaars dit hele stadsdeel uit tot een onafhankelijke republiek. Er bestaat zelfs een grenspost waar je je paspoort kan laten afstempelen. De grondwet van Uzupis bestaat dan weer uit 35 artikelen, die op een muur in de wijk staan geschreven. En de nationale feestdag van Uzupis is … 1 april! Los van al die Litouwse humor is Uzupis bovenal een aangename buurt om te flaneren in een bohemiensfeertje en te schommelen boven het water van de Vilnele. Eenvoudig vertier, maar o zo ontspannend.

Enkele straten verderop komen we op een geflipte plek terecht: de gevangenis van Lukiskes. Meer dan een eeuw lang zaten criminelen hier achter tralies en pas twee jaar geleden is de gevangenis omgevormd tot het actieterrein van kunstenaars en filmmakers. De rondleidingen door de voormalige gevangenisblokken worden aangevoerd door een strenge gids, die me als voorbeeld voor de andere bezoekers zelfs enkele minuten opsluit in een piepkleine cel voor 2 personen met alleen een bed, een lavabootje, een toiletemmer en omringd door muren vol bidprentjes en posters uit pornobladen.

Tot slot van onze korte trip naar Vilnius maken we een excursie naar het kasteel van Trakai, gelegen op een eiland te midden van een meer. Terwijl buitenlandse bezoekers aanschuiven voor een rondleiding door het middeleeuwse kasteel, kiezen de meeste locals voor plezier op het water. Voor mij en mijn reisgezellen wacht er nog een hele bijzondere verrassing. We gaan van de grond met een luchtballon. Een uur lang zweven we boven het kasteel van Trakai en de prachtige natuur eromheen. En dan is er slechts een conclusie mogelijk: Litouwen is wow!