Viroloog Steven Van Gucht gelooft dat we het coronavirus onder controle krijgen: “Een beperkt aantal sociale contacten is de sleutel”

“We staan nog voor enkele moeilijke maanden, maar daarna is er licht aan de horizon.” Viroloog Steven Van Gucht klinkt hoopvol wanneer we hem spreken op het einde van de eerste werkweek na zijn vakantie. Van Gucht die zelf jaren ervaring heeft met het onderzoek naar vaccins, gelooft dat een coronavaccin ons terug naar een normaler leven kan leiden. We moeten echter nog wat geduld oefenen. “Coronamoeheid is de grootste bedreiging voor de toekomst.”

Door Vincent Vanhoorne

U bent na uw vakantie in Oostenrijk weer aan de slag. Blijft er na een intense week nog iets over van dat vakantiegevoel?

Net als mijn collega’s in tal van diensten ben ik sinds eind januari onafgebroken aan het werk. Op de duur is het moeilijk om het hoofd koel te houden. Het was dan ook goed om er even tussenuit te zijn. Ondertussen ben ik er weer helemaal ingevlogen, want ik vervang ook nog enkele collega’s die momenteel vakantie hebben.

Vlaanderen kleurt op de kaart van Europa nu donkeroranje. Hoe komt het dat wij het minder goed doen dan de andere landen?

Wij zijn natuurlijk een heel dichtbevolkte regio. Je merkt dat overal in Europa het virus opduikt in de grote steden, denk maar aan Madrid, Genève of Amsterdam. Dat het virus daar nadrukkelijker aanwezig is, is een duidelijk patroon, typisch voor een infectieziekte. We leven hier met veel mensen op een beperkte oppervlakte. De situatie in Antwerpen is bijvoorbeeld vergelijkbaar met Rotterdam. Je moet er ook rekening mee houden dat we een heel goede teststrategie hanteren. In vergelijking met andere landen staan we aan de top op het vlak van aantal tests per inwoner. Luxemburg test bijna iedereen en daar zijn nog meer gevallen dan  bij ons, maar heel wat andere landen testen veel minder. Dat zijn de twee meest eenvoudige verklaringen.

“Van de reizigers die uit rood gebied terugkeren, is 2 procent besmet”

Misschien zijn onze maatregelen ook onvoldoende?

Ik nam poolshoogte in onder meer Nederland, Duitsland en Oostenrijk en moet zeggen dat algemeen gesproken wij vrij streng zijn en dat mensen de maatregelen hier goed opvolgen. Nederland bijvoorbeeld gaat heel wat losser om met mondmaskers. In ons land zijn we streng en dat is ook wel nodig, net omdat we als dichtbevolkt gebied vrij kwetsbaar zijn. Bevolkingsdichtheid is de grootste factor om een hotspot voor corona te worden.

Is het voor de Vlaming nog raadzaam om op vakantie te vertrekken?

Ik denk dat het binnen Europa wel degelijk mogelijk is om veilig op vakantie te gaan. Ik heb het gedaan, ik ben naar de bergen geweest en logeerde in een klein dorpje. Ik ben de hele tijd in mijn bubbel gebleven en had alleen wat dichter contact met de ober aan tafel. Je kunt veilig reizen op voorwaarde dat de cijfers op je vakantiebestemming wat vergelijkbaar zijn. Wij zijn momenteel een van de meest getroffen regio’s in Europa. Als je reist, vermijd drukke plaatsen. Ik ben zelf niet geneigd om naar grote steden of toeristische trekpleisters te gaan.

Kleurcodes voor Europese landen kunnen heel snel veranderen. Zo ging Zwitserland in een week tijd van groen naar rood en terug naar groen. Dat is vervelend voor wie daar op reis is.

Dat is heel vervelend, ik weet dat, maar we doen dit in de eerste plaats om de mensen te helpen. We proberen zo snel mogelijk te communiceren via de website van Buitenlandse Zaken, maar dat heeft inderdaad de vervelende consequentie dat je bestemming plots van kleur kan veranderen. Het is mooi dat we nu kunnen reizen, want vier maanden terug dachten we nog dat we dat deze zomer niet zouden kunnen. Het is natuurlijk niet zoals vroeger, er is altijd een risico dat het gebied waar je verblijft minder gunstig wordt ingekleurd en dat je dan best twee weken in quarantaine blijft. Vergeet niet dat na de krokusvakantie alles in brand is geschoten omdat mensen uit vakantiegebieden terugkeerden. Een gebied kleurt rood wanneer één op duizend mensen besmet is, dat is niet weinig.

“De laatste versoepelingen gingen te ver, je gaf de mensen het signaal: doe maar”

Hebben veel Vlaamse reizigers deze zomer een besmetting opgelopen?

Ons instituut heeft daar net een eerste statistiek van gemaakt. Op 1.200 tests die zijn uitgevoerd bij mensen die uit een rood gebied terugkeerden, bleken er 22 besmet met corona. Dat is 2 procent, dat is niet zo heel veel, maar het is toch ook niet niks. Die analyses gaan we de komende weken ook verder maken.

Wie terugkomt van reis moet een formulier invullen en eventueel in quarantaine gaan. Wordt dit voldoende gecontroleerd volgens u?

In de eerste plaats zijn het natuurlijk de mensen zelf die dit moeten opvolgen. Er zal geen agent naast je komen staan of je krijgt geen enkelband om te controleren of je wel thuisblijft. Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid nemen. We moeten dat doen voor de mensen rondom ons. Voor de goede orde: quarantaine betekent niet dat je thuis mensen kunt ontvangen, je moet je echt wel afzonderen van je contacten.

De kust verwacht dit weekend een massa toeristen. Is het wel veilig om nu naar zee te gaan?

Op zich zie ik geen probleem op het strand of wanneer je op de dijk wandelt met een mondmasker aan. Je zit daar niet in elkaars nek te blazen. Het openbaar vervoer is echter wel een bottleneck, zo bleek vorig weekend nog in Oostende. Maar de mensen hebben daar zelf natuurlijk geen schuld aan. Ga echter niet met te veel in de horeca zitten en vermijd samentroepen op bepaalde plaatsen.

We zijn 6 maanden na de eerste coronabesmetting in ons land. Wat zijn de belangrijkste zaken die u als viroloog het voorbije half jaar heeft geleerd over het coronavirus?

Het grote probleem is dat het virus een stealth modus heeft, waardoor het een tijdje onder de radar kan opereren. Het verspreidt zich soms zonder dat we het opmerken. Daardoor is het wellicht heel moeilijk om het virus volledig weg te krijgen. Als we een groot deel van de bevolking echter kunnen vaccineren, zal het wel beheersbaar worden. Ik heb er vertrouwen in dat een vaccin dit zal kunnen bewerkstelligen. Het geniepige karakter van het virus maakt dat je het niet onder controle krijgt door alleen zieke mensen te isoleren. Daarom is het belangrijk dat we onze dichte contacten beperken, ook al voelen we ons goed. Een tweede zaak die we geleerd hebben is dat, ondanks het hoge aantal doden en ziekenhuisopnames, nog maar een klein deel van de bevolking besmet is. Het gaat om 5 à 10 procent, dat blijft een minderheid. We hebben dus een veel kleinere populatie-immuniteit opgebouwd dan we misschien wel verwacht hadden. Het illustreert dat dit virus geen lieverdje is.

De avondklok in Antwerpen is een extreme maatregel in de strijd tegen corona. Nu het er naar uitziet dat we nog een lange tijd met corona zullen moeten leven, moeten we niet zoeken naar een zo goed mogelijk evenwicht tussen efficiënte maatregelen en een zo normaal mogelijk leven?

Absoluut, dat is ons echte streven voor de komende maanden. De laatste versoepelingen waarbij we elke week plots 15 andere mensen mochten zien, gingen te ver. Je gaf de mensen eigenlijk het signaal: doe maar! Ik denk dat we naar een situatie moeten gaan waarbij we een aantal contacten uitkiezen en ons daaraan houden. Daar ligt de sleutel. Mondmaskers zijn goed, maar daarmee alleen lossen we het probleem niet op. Besmettingen gebeuren meestal onder familie, vrienden of collega’s, tussen mensen die elkaar vertrouwen. We moeten op dat vlak streng zijn voor onszelf. Ik had enkele weken terug een kleine familiebijeenkomst. Ik heb toen op voorhand gezegd: ik vind het belangrijk dat we elkaar kunnen zien en dat het gezellig wordt, maar we gaan dit buiten doen, we houden afstand en geven elkaar geen handen of zoenen. Het is soms moeilijk om dit te doen met mensen waar je een grote vertrouwensband mee hebt, maar het is belangrijk dat je daar rekening mee houdt.

“Het zijn wijzelf die door ons gedrag het verschil kunnen maken”

Heel wat mensen zijn ondertussen coronamoe. Begrijpt u dat?

Heel zeker, dit geldt trouwens ook voor mij. Het is duidelijk dat we nog niet onmiddellijk terugkeren naar een normale samenleving. Ik had gehoopt dat de zomer qua besmettingen rustiger zou zijn en dat werkt natuurlijk wel op je gemoed. Die coronamoeheid is ook de grootste bedreiging voor de toekomst. Ik vrees dat het draagvlak bij de bevolking zal afkalven. Je zal meer stemmen krijgen die de zaak in twijfel trekken, die zeggen dat het allemaal zo erg niet is, dat het een hoax is of een zet van farmaceutische bedrijven. Je kunt als overheid wel ondersteunen en regels installeren en handhaven, maar het zijn wijzelf die door ons gedrag het verschil maken. We moeten ook opletten met een teveel aan berichten over corona in de media. De mensen denken soms, daar zijn die virologen weer, en ik kan dat perfect begrijpen.

Moeten we al onze hoop op een vaccin zetten? De WHO zei deze week dat een mirakeloplossing er misschien nooit komt.

Ik heb dat bericht van de Wereldgezondheidsorganisatie niet gelezen, ik weet niet waarom ze dat zeggen. Ik heb wel al resultaten gezien van vaccinstudies bij proefdieren en bij mensen, en ik vind dat op het eerste zicht vrij bemoedigend. Bij proefdieren werken de vaccins goed en ook mensen bouwen een goede immuunrespons op. Ik doe niet mee aan het pessimisme daarrond. Ik heb al vele jaren ervaring met onderzoek naar vaccins en werk mee aan de ontwikkeling van nieuwe vaccins tegen rabiës en gele koorts. Ik denk wel niet dat vaccins het coronavirus volledig gaan tegenhouden. De gevolgen zullen wel veel minder zijn en een vaccin kan ons toelaten om terug te keren naar een veel normalere maatschappij.

Zo kunnen we dit gesprek hoopvol afronden: het wordt ooit beter.

Mensen zeggen mij soms dat we nooit van het coronavirus zullen af geraken, maar dat is helemaal niet waar. Een goed vaccin zal ervoor zorgen dat we dit onder controle hebben. De komende winter wordt nog een moeilijke periode en zal niet simpel zijn, maar daarna is er licht aan de horizon, daar geloof ik heel sterk in.