Instituut Tropische Geneeskunde start onderzoek nadat koppel overlijdt aan malaria: “We moeten meer schrik hebben van tijgermuggen”

In Kampenhout is een koppel overleden aan malaria, zonder dat ze op reis waren geweest. Wellicht is een ‘ontsnapte’ mug uit de luchthaven de boosdoener. Bij het Instituut voor Tropische Geneeskunde starten ze een onderzoek, al is er naar eigen zeggen geen paniek nodig. Toch is de kans groot dat we in de toekomst vaker verhalen zullen horen waarbij ziektes worden overgedragen via muggen.

Begin deze maand overleed een ouder echtpaar, waarbij onder meer koorts opdook als symptoom. Logischerwijze werd gedacht in de richting van Covid-19, maar onderzoek wees uit dat het koppel overleed aan… malaria. Opmerkelijk, want het koppel was niet op reis geweest. Volgens het Agentschap voor Zorg en Gezondheid is de oorzaak wellicht te zoeken bij een mug die vanuit een tropisch land via de luchthaven tot bij hen is geraakt. Het koppel woont immers niet zo ver van de luchthaven van Zaventem en Melsbroek, op een afstand die overbrugbaar is voor een mug. Brutaal gesteld: het koppel heeft ongelooflijke pech gehad.

Drie gevallen in 20 jaar

De malariamug is een Anopheles-soort en is in staat om de parasiet van het type Plasmodium over te dragen, wat tot de ziekte malaria kan leiden. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) werden er in 2018 zo’n 228 miljoen malariabesmettingen wereldwijd vastgesteld.

Dat er een mug door de figuurlijke mazen van een muskietennet is geraakt en mensen in ons klimaat aansteekt die niét op reis geweest zijn, is erg uitzonderlijk. “De laatste 20 jaar zijn er slechts drie gevallen genoteerd in ons land”, weet dokter Emmanuel Bottieau van het Instituut voor Tropische Geneeskunde. “In 1995 werden er een zestal gevallen gerapporteerd, waarbij de bestaande maatregelen werden verscherpt. Een daarvan is een airspray in de vliegtuigcabine bij vluchten uit de tropen. Die spray is onschadelijk voor de mens, maar nefast voor muggen. Het is niet uitgesloten dat een mug bijvoorbeeld via de laadruimte toch in onze lucht is geraakt. Wellicht gebeurde dat begin september, toen we enkele dagen heel warm weer hadden.” Een ‘perfecte storm’ dus.

Rode bloedcellen aangetast

“De parasiet die de mug met zich meedraagt, wordt bij een prik overgedragen. Initieel tast dat de lever aan. Na een week of twee worden de rode bloedcellen onder vuur genomen en vernietigd, wat tot koorts en acute bloedarmoede kan leiden.”

Malaria is te bestrijden, als de dokters er tenminste op tijd bij zijn. “Bij mensen die terugkeren uit streken waar de mug circuleert, wordt al snel in de richting van malaria gekeken als er koorts vastgesteld wordt. Bij het koppel in kwestie was dat niet het geval.” Screening en opvolging is dus heel belangrijk bij mensen die terugkomen uit risicogebieden. “Zo kunnen we doorgaans het aantal overlijdens door malaria op ons grondgebied tot een minimum herleiden.”

De onderzoekers van het Instituut voor Tropische Geneeskunde nemen aan dat de mug vrij snel gestorven is. “De zogeheten malariamug kan moeilijk overleven in dit klimaat”, bevestigt entomoloog Wim Van Bortel, eveneens verbonden aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Zijn team is intussen een onderzoek gestart naar muggen in Kampenhout. “Ze hebben bloed nodig om te overleven, maar het is hier nu te koud voor hen. Daardoor leven ze niet lang. Ze vinden hier ook geen geschikte broedplaats. Het liefst gedijen ze op plekken zoals rijstvelden, waar de vochtigheid en temperatuur hoog zijn.”

Onderzoek

Het team van de professor gaat nu uit voorzorg na of er toch nog andere malariamuggen zouden zitten in de streek waar het koppel stierf. “Concreet zetten we hier nu muggenvallen op, op basis van een lokstof en CO². Daarnaast wordt er in de buurt, in waterplasjes, gezocht naar larven. We gaan niet specifiek op zoek naar exotische soorten, maar willen bekijken welke soort muggen er voornamelijk circuleren. Zo kunnen we die soorten, al dan niet gevaarlijk, in kaart brengen en monitoren. Mocht het nodig zijn, kunnen we dan via de overheid actie ondernemen.”

De komende jaren zullen we vaker te kampen hebben met verschillende soorten muggen, die ook ziektes kunnen overbrengen. De Aziatische tijgermug is daar een goed voorbeeld van. Die werd ook al gesignaleerd in België.

“Eigenlijk is een mug niet noodzakelijk een drager van virussen of parasieten”, weet entomoloog Wim Van Bortel. “Als iemand malaria heeft en geprikt wordt door zo’n mug, kan die mug daarna de ziekte wel verspreiden.” Zelfs met een warmer klimaat bij ons heeft de tropische malariamug weinig slaagkansen om zich hier definitief te vestigen. “Dat is in tegenstelling tot de Aziatische tijgermug”, aldus Wim. De tijgermug – genoemd naar de witte strepen op het zwarte lichaam – komt voornamelijk voor in Azië, maar dook intussen ook al op in Amerika, Afrika en Europa. In Europa was dat voor het eerst in Albanië in 1979. De afgelopen jaren werd ze ook in ons land opgemerkt. De tijgermug kan momenteel echter moeilijk om met onze winters, maar het is niet uitgesloten dat de soort zich hier op termijn wel zal kunnen nestelen. “Je kan dat in principe niet tegenhouden, maar dat moment wel zoveel mogelijk uitstellen”, klinkt het. “Een tijgermug kan in principe virussen overdragen zoals dengue (knokkelkoorts, red.) en Zika. Een niet-besmette mug zorgt voor een gelijkaardige steek als de klassieke mug, al hangt de precieze reactie daarop ook af van persoon tot persoon. In tegenstelling tot ‘onze’ mug is een tijgermug voornamelijk overdag actief en zorgen ze dus voor meer hinder. Ze zijn ook echte ‘doorbijters’ en moeilijker af te schrikken.”

(Bert Vanden Berghe)