Sp.a-kopstuk Renaat Landuyt over socialisme, terreur en heksenvervolging: “Ik voel de fierheid niet”

Dat niet iedereen in zijn partij dit interview graag zal lezen. Over de worstelingen van het socialisme. Renaat Landuyt (58), voormalig minister en nu burgemeester van Brugge, haalt zijn schouders op. “Louis Tobback noemde mij eens de meest vrijgevochtene van de partij. Dat vond ik een compliment.”

Donderdag trok de Heilige Bloedprocessie door de straten van Brugge. Renaat Landuyt hield zijn hart vast. “Wat in Manchester gebeurd is, kan ook in Brugge gebeuren. Dat kan je als burgemeester niet loslaten. Je gaat zelfs spoken zien. Wat doet die daar? En die? Dat is slopend. Anderzijds: ik geloof rotsvast in ons veiligheidssysteem. Dat werkt. Dat zie ik in Brugge.”

Wat mij opviel deze week: terreur went, en dat is geen leuke gedachte.

Absoluut. Ik had dat al na Berlijn. Op één jaar tijd is onze mentale ingesteldheid helemaal veranderd. We zijn naast verkeersongevallen nu ook terreurdaden gewoon. Zelfs militairen op straat vinden we niet vreemd meer. Wat mij vooral bezorgd maakt, is dat we harder worden voor elkaar. We kruipen allemaal in onze loopgraven: wij tegen zij. Identiteit domineert de debatten, en dat is nefast voor een samenleving.

Naar wie kijkt u?

Naar de veiligheidsministers in de eerste plaats. Terwijl jij als burgemeester de boel probeert samen te houden, zie je die ministers polemieken voeren. Zij doen hun werk goed, maar hun discours vergiftigt de maatschappij. De tweets van Theo Francken hoeven niet, zijn daden volstaan. Of waarom telkens weer beginnen over de noodtoestand of andere voorstellen die de rechtstaat aantasten? Je kan een goed veiligheidsbeleid voeren binnen de bestaande contouren. Dat doen zij trouwens ook. Al de rest is sfeerschepping en nefast.

Mogen politieagentes van u een hoofddoek dragen?

Dat is zo’n voorbeeld van een vals issue, van sfeerschepping. Dat debat zorgt alleen voor polemiek. Een hoofddoek is een religieus symbool, net als een kruis. Ik vind dat niet nodig, maar ik maak mij daar ook niet druk in. (zucht) Als dat al een groot debat waard is, dan zou je denken dat we in een luxeland leven. Leggen we ons niet beter toe op de vele mensen die het moeilijk hebben in onze samenleving? Materiële problemen kun je oplossen, een identiteit moet je aanvaarden. Dat doet denken aan de heksenvervolging in het rijke Brugge van de 15e-16e eeuw. De mensen vonden geen verklaring voor het fenomeen van klimaatverandering. Wat deed men? Men wees de heksen als schuldigen aan. Dat zie je ook vandaag gebeuren. Als iemand geen werk vindt, dan is het de schuld van de moslim of de asielzoeker. Dat klopt natuurlijk niet. Maar dat bekt gemakkelijk.

“Veel nieuwe socialisten lopen in de rechtse val. Ze stappen blindelings mee in de kritiek op hun voorgangers.”

Dat terroristen zich beroepen op de islam, helpt natuurlijk niet.

Neen, dat klopt. Maar hoeveel oorlogen worden er in onze naam gevoerd? Hoeveel burgerslachtoffers vallen er door het Westers buitenlands beleid? Dat zijn ongemakkelijke vragen, maar die moeten wel tot nadenken stemmen.

Vorig jaar kreeg u nog de kritiek te hard te zijn voor asielzoekers. U was de vriend van Jan Jambon. Nu klinkt u helemaal anders.

Neen, toch niet. Ik volg al 25 jaar de leer van Louis Tobback. Je moet je sociale rechtstaat beschermen door de regels toe te passen. Wie in het systeem stapt, moet geholpen worden. Wie in nood was, kon in de nachtopvang terecht in Brugge. Die zat nooit vol. Maar wie doelbewust kiest voor de illegale weg, moet aangepakt worden. Dat is wat in Zeebrugge gebeurd is. Geregeld worden er mensensmokkelaars opgepakt.

Voormalig VRT-journalist Walter Zinzen zei in De Morgen dat we in Europa getuige zijn van de totale vernietiging van de sociaaldemocratie. Deelt u die analyse?

Hij is diep verontwaardigd. En dat siert hem. Maar dat volstaat niet voor een politicus. Ik ben een aanhanger van de Van Acker-lijn. Een socialist moet met zijn hart én met zijn verstand aan politiek doen. Je moet vanuit je hart een overtuiging verdedigen, maar je moet je verstand gebruiken om daartoe te komen. En dat is vandaag het probleem van het socialisme. Hart en verstand worden uit elkaar gehaald. Mensen als Corbyn in Engeland en Sanchez in Spanje doen alleen met hun hart aan politiek. Vanuit een zekere romantiek. Dat zorgt voor een spanningsveld met de mensen in de praktijk. Niet toevallig leeft Corbyn in onmin met zijn parlementsleden.

“Politieagentes met een hoofddoek? Dat is zo’n voorbeeld van een vals issue, van sfeerschepping.”

Ziet u datzelfde in uw partij?

(ontwijkend) Wat ik erg vind bij ons, is dat veel nieuwe socialisten in de rechtse val lopen. De rechtse partijen schuiven alle zonden in de schoenen van de socialisten. Met een duidelijk doel: alleen regeren en het sociaal systeem afbouwen. En wat doen vele socialisten? Ze stappen blindelings mee in die kritiek op hun voorgangers.

Geef eens een voorbeeld.

Die discussie over de mandaten bijvoorbeeld. Alle partijen werken in dat systeem, maar wij trekken de schuld naar ons toe. Wij verklaren Tom Balthazar schuldig, hij stapt op als schepen in Gent, terwijl collega’s van andere partijen met dezelfde mandaten blijven functioneren. Ook de mandatenkampioen van Antwerpen, Koen Kennis (N-VA), blijft gewoon zijn werk doen. En dat mag. Hij doet aan politiek volgens de geldende regels van vandaag.

U cumuleert ook.

Dat klopt. En overal waar ik zit, probeer ik invloed te hebben. Ik voel me daar niet schuldig over. Dat is in het belang van Brugge en West-Vlaanderen. Dat onze cumulregels nu veranderen, respecteer ik. Dat is een keuze. Maar voortdurend kritiek leveren op je voorgangers, lijkt mij niet verstandig.

Zoals Meryame Kitir onlangs op Louis Tobback?

Bijvoorbeeld. Ik voel de fierheid niet. Ik las zelfs ergens dat ze van de vorige generatie een rugzakje vol slechte dingen erven. (zucht) Dan maak je het jezelf moeilijk. We zouden net trots moeten zijn op wat socialisten in het verleden verwezenlijkt hebben. Maar goed, dat congres over Europa vorige week was een stap in de goede richting. Dat was kiezen voor de praktische weg.

Mist u Steve Stevaert?

O ja. Steve was een man van no-nonsense. Iemand met een heldere geest. Hij wist goed wat hij wou. Stop geen moeite in onzinnige discussies, maar doe goed voor de mensen. Zijn vandaag zo verguisde gratispolitiek was daar exponent van. Dat ging over basisdienstverlening, hè. Kijk: als wij ons herleiden tot een zuivere concurrent van Groen en PVDA, dan zal het niet lukken. Wij moeten niet de vertellers van de grote verhalen zijn. We moeten ons opstellen in de lijn van de grote figuren van de partij die in de praktijk het verschil gemaakt hebben voor de mensen. Dat is de enige manier om er bovenop te komen. Je gezond verstand gebruiken doet niets af van je overtuiging. In die zin leunen we zelfs dicht aan bij de christendemocratie. Iemand als Macron combineert ook sociale intenties met verstand.

Is dat een socialist?

Dat zeg ik niet. Maar wij kunnen zeker leren van hem. Ik vind zijn experiment met republikeinen, socialisten én niet-politici interessant. Ik volg de Franse politiek meer dan ooit. Misschien is het wel zo dat de bestaande partijen achterhaald zijn. Je kan je zelfs afvragen of onze democratie wel zo zuiver is, want partijvoorzitters verwerven alle macht.

U moet doen zoals uw partijgenoot Johan Vande Lanotte. Die stapt volgend jaar met een brede beweging naar de kiezer.

Dat doen wij al jaren in Brugge. Alleen doen we dat onder de noemer sp.a. Maar kandidaten hoeven absoluut geen lid te zijn.

Weinig parlementsleden durven zo open spreken. Voelt u zich niet langer gebonden?

Louis Tobback noemde mij twintig jaar geleden al de meest vrijgevochtene van de partij. Dat vond ik een compliment. Ik ben een overtuigd, maar onafhankelijk sociaaldemocraat.